Pedagogika va psixologiya fakulteti

Kognitiv jarayonlarning va bilimlarning kuzatilmayotgan umumiy jabhalarni organish.
Kognitiv tadqiqotchilar inson xulq atvorining va voqealarning kuzatish imkoniyatlari jihatidan chegaralangan bolishi, xulq atvor shakllariga bevosita tasir korsatishi mumkin. Bu holatdagi xatti-harakatlar konkret tizimlar reaksiyasidan laborotoriya tadqiqotlariga tayanishi mumkin. Bu holatlar guruhiy echimlarni echishda yordam beradi. Kognitiv tadqiqotchilar sinlauvchilarining xatti-harakatlari bilan deyarli qiziqmaydilar. Tadqiqotchilar xulq-atvor asosida xulosa chiqarishga umid qiladilar. Ular xulq atvor va sodir bolgan voqelik asosida xulosa chiqaradilar, bular kuzatilgan xulq atvor shakllari xisoblanadi.
Bilimlarning faoliyatdagi ajralmas tizimi farazini tekshirishda tadqiqotchilar eksperimental yondoshuvni bunda shartlarni tahlil qilish imkoniyatini yaratadi. Bu holatlar aqliy faoliyat bilan bevosita bogliq boladi. Aqliy faoliyat mustaqil ajralmas faoliyat bolib, tadqiqotchilar oddiy xulosalarni chiqarishda ehtiyotkor bolishi kerak. CHunki eksperiment shart-sharoitlari xatti-harakat bu jarayonlarni ozgarishiga sabab bolishi mumkin.
Bu omildagi mustaqil ozgaruvchilar boshqarish va boshqaruvchi tadqiqotchi tadqiqot vaqtidagi bogliq bolgan ozgaruvchanlar ish tartibi tadqiqot vaqtidagi yigilgan holatlar xisoblanadi. Ozgaruvchanlikning uchinchi sinfi bilish tadqiqotlarida asosiy hisoblanadi. Bular bevosita kuzatuvchilar asosida amalga oshiriladi. Bu ikkita sinfchalardan iboratfoydalaniladigan va gipotetik konstruksiyalar. Otib ketgan ozgaruvchilaryagona atamalarni qollash uchun qollanilishi mumkin. Mak Korkvodeyl va Mixl (1984) bu ozgaruvchilarni boshqa nazariy tushunchalardan farqlashadi, nazariy jihatdan keltirilgan vaqtlar haqiqiy holatlarni keltirib chiqaradi. Masalan biz xotira atamasini malum vaqtlar oraligida olingan malumotlarni yigish imkoniyatini yaratadi. Xotira miya tizimining har qanday alohida korinishini aks ettiradi. Miyadagi malumotlarni toplanishi albatta miyaning malum bir bolimlariga bevosita bogliqligi bilan ajralib turadi. Telefon nomerni eslash va shu nomerni terish uchun albatta xotiraning malum bir jihatlarini kuzatishimiz mumkin. Bundan farqli ravishda “xotira” atamasi asosida xotiraning konkret tizimi tushuniladi, bu holatlar albatta yozma va ogzaki nutq asosida shakllanishi mumkin. Bu holatlar gipotetik konstrukt sifatida etirof etiladi. Gipotetik konstruksiya tushunchasi ozgaruvchanlikni ozgarmas omili oziga tortadi, yangi kuzatishlar asosida shakllanadi. Xotiraning holatlaridan foydalanadigan tadqiqotchilar xotiraning tabiati va malumotlar tizimini aniqlashtirish tahmin qilinadi.