Pedagogika va psixologiya fakulteti

Tashkillashtirilgan bilimlar
Bilimlarni tashkillashganligini oson korsata olishimiz mumkin, masalan alifboni boshidan yoki oxiridan yod olib berishni aytsak, bu vazifani sinaluvchi qanchalik uzoq bajarishi yoki nechta xato qilishi orqali biz nazorat qila olamiz. Bu namoyish bizga ikki asosiy olchovlar korinishini kognitiv psixologiyada ishlatilishini aynan reaksiya vaqti va togri va notogri qonuniyatlarni diqqat bilan organish uchun zarur boladi. Taxminimizcha psixik jarayonlar malum bir vazifani bajarish uchun vaqt talab qiladi. Bunda albatta reaksiya vaqti qonuniyatlari inobatga olinadi. Bu holatlarda sinaluvchilarning individual psixik xususiyatlari inobatga olinishi zarur boladi. Bundan tashqari sinaluvchilarning javob tiplari qiymatli malumotlarni kognitiv jarayonlarda keltirishi mumkin. Bu javoblar turli vaziyatlarda turlicha bolishi mumkin.
Tadqiqotchilar analitik asbobni ishlab chiqdilar, bu bilimlarni tashkillashtirishda asos bolib xizmat qiladi. Masalan, mental obrazlar tasvirlangan horlatlar asosida vujudga keltiriladi. Tasvirni tahlil qilish (masalan, ularni tamosha qilish yoki aylantirish) jismoniy korinishdagi (Finke va SHepardga qaralsin) jarayonlarni qollashda ishlatiladi. Boshqa tadqiqot jabhalarida tadqiqotchilar bir soz ikkinchisi bilan bogliqligini korsatdilar masalan, vrach sozi ikkinchi soz hamshira bilan bevosita bogliqdir. SHu tariqa ikkinchi sozni tezroq kelish imkoniyatini yaratadi. ( Neely, 1977). Bu samarali holatlarni tezroq bolishiga sabab bu bizning leksik xotiramiz bilan bevosita bogliqdir. Keyinroq biz boshqa masalalarni ham muhokama qilamiz, bunda malumotlarni tashkillashtirishni organamiz va tahlil qilamiz.
Insonlar faol informaion poyessor sifatidv
Erta bixevioristlar insonlarga passiv organizm sifatida, yani atrof muhitdagi tasirlarga shartlanganlik natijasida etibor beradi degan fikrlarni ilgari surganlar. Insonlar faol malumot protsessori bolib qolganlar. Insonning psixik jarayonlarini faolligini isbot qiluvchi bir holatlardan biri bu turli xil tartibda keltirilgan turlicha korsatilgan holatlarni tartiblashtirishdan iboratdir. Bunda insonning holatlarini tartiblashtirish imkoniyatlari mavjud (Tulving, 1962). Olingan malumotlarni tahlil qilishda albatta individual holatlarga ham alohida etibor qaratish maqsadga muvofiqdir. Jadvallar insonlarning xotira holatlari bilan ajralib turadi. Boshqa tadqiqotchilarning korsatishicha subektiv tashkillashtirish malum bir jadvalni jihatlarini organish orqali paydo bolishi mumkin. Bu tadqiqotlarda (Madigan & O'Hara, 1992; Payne & Wenger, 1994), sinaluvchilarda ketma ket testlar majmuasi mavjud, ularning javoblari ham keltirib otilgan biroq organish imkoniyatlari yaratilmagan. Subektiv tashkillashtirish qayta tadqiqotlar natijasida organilsa, natijalarning korsatilishicha tashkillashtirish oshadi, sinaluvchilarning yoriqnomalari vav tashkillashtirish holatlari ozgarishi mumkin.
Kognitiv jarayonlarni korgazmali tarzda korsatuvchi faol xarakterga ega bolan holatlardan biri bu oqish hisoblanadi. Biz malum bir narsani oqiganimizda taassurot paydo boladi, bizning kozlarimiz matnda harakatlanadi, bu taassurot illyuziyadir. Haqiqat esa ozgacha bizning kozlarimiz bir nuqtada qisqa vaqtga toxtaydi, buni biz fiksatsiya deb ataymiz. Fiksatsiyalar orasida kozda tez ballistik harakatlar paydo boladi, bular sakkadik haraktlar sifatida etirof qilinadi. Murakkab asboblar yordamida tadqiqotchilar kozning harakatini koplab omillar yordamida organdilar (masalan, masalan sozning uzunligi, oqish konikmasi), bu holatlar oqish jarayonida koz harakatiga tasir korsatadi, bunda albatta bosh miya va korish tizimi, vizual malumotlarni kodlashtirish holatlarini vujudga keltiradi. (Rayner & Pollatsek, 1989). Keyingi bolimlarda biz bir qator tadqiqotlar otkazamiz, bu esa yuqoridagi fikrlarni tasdiqlaydi.