|
Dissotsiatsiyalar
Kognitiv psixologiyada keng qollaniladigan yolishlardan biri vaziyatlarni tadqiq etish holatlari xisoblanib, ularning vazifalariga natijalarning korrelyasiya qilmasligi yoki dissotsiatsiya (farqlash) qilmasligi nafaqat kognitiv psixologiyaning vazifalaridan hisoblanadi. Agar omillar turli xil shartlarga aloqador bolsa sinaluvchilarning tanlanmasini shartlanmasligi vujudga kelishi mumkin. Bu holatda mantiqiy jihat shundan iboratki tasir etuvchi turli xil sharoitlar sinaluvchilardagi tanlanmalar turlichadir bu farqlar funksional shart sharoitlar ozgarishiga olib keladi, kognitiv jarayonlar ozgarib turadi. Dissotsiatsiyalar birlamchi namoyishlari sifatida Uorrington va Vayskrans (1970 ikkinchi eksperiment) tadqiqotlarini keltirishimiz mumkin. Ular amneziya bilan kasallangan va xotirasida muammosi bolmagan sinaluvchilarni tanlab olib oddiy sozlar jadvalini 3 marta, undan ortiq xotira uchun topshiriq berilgan. Vazifalar quyidagilardan iborat: (1) erkin xisobot testi, bunda sinaluvchi royxatdagi barcha sozlarni eslab qolish; (2) organish testi, tadqiqotdagi sozlarni vazifa berilgan vaqtda esga tushurish; (3) fragment sozlar testi, sinaluvchilar fragmentlar ortasidagi sozlarni esga tushurish, bunda alohida xarflar beriladi. Olingan tadqiqot natijalarning korsatishicha amneziya bilan kasallangan bemorlarda topshiriqni bajarish qiyinchilik bilan amalga oshirilgan, bu erkin xisobot testi bolgan. Eng qiziq tomoni shundan iboratki, sinaluvchilar va eksperimental guruh vakillari fragmentlarni yakunlash testida yaxshi ishtirok etganlar, yani bu vazifani alo darajada bajargan. Bu natijalar shuni korsatdiki, amneziya bilan kasallangan insonlarning sozlarning fragmentlari dissotsiatsiya qiladi, ularning natijalari xisobot organish holatini beradi (sm. Shimamura, 1986, shunday tadqiqotlar uchun).
Roydiger (1990) turli xil vazifalarda koplab boshqa dissotsiatsiyalarni nazariy asoslarini tushuntirishi mumkin. Bu model jarayonni muvozonatlashtirish turli xil darajalarda aks ettirilishi mumkin. Boshqa vazifalarni bajarishda shunga oxshash jarayonlarni bajarilishi talab qilinadi, bu malumotlar kodlashtirilish holatlarini korsatadi. Jarayon modellariga kora kognitiv jarayonlarning ikkita asosiy korinishi mavjudkonseptual yonaltirilgan, malumotlarni korsatkichlarga yonaltirilgan shakli yoki perseptiv yonaltirilgan. Konseptual boshqariladigan jarayonlar, sentematik malumotlar elementini goyani tahlil qilishga chaqiradi. Yonaltirilgan korsatkchilari jarayoni perseptiv yoki yuzaki korinishlar orqali tahlil qilinadi. Bu sxemaga asosan amneziya bilan kasallangan sinaluvchilarda erkin xisobot testida samara bermaydigan holatlardan biri xisoblanadi, aynan shu sinaluvchilarning konseptual yonalishlarida tahlil jarayonin ozgaradi, u sinaluvchilarda boshqacha holatlarni ham korsatishi mumkin. Fragmentlar orqali testni yakunlash yonaltirilgan bu jarayonlarda, amneziya bilan kasallanganlarda ozgarish ham kuzatilmadi.
Tadqiqotchilar normal insonlardagi bilish jarayonlarini dissotsiatsiyalar bilan foydalanishgan, jarayon modellarini yonaltirish darajasini beradi, bu korsatkichlarni katta qismini hisobga olish zarur. Masalan Djekobi (1983) malumotlarni saqlash dissotsiatsiyasini turli xil holatlarda namoyish qildi, birlamchi vaqtda stimul elementlarini korsatib otiladi. Eksperimentning birinchi bosqichida sinaluvchilar tadqiqotning uchta qatoridagi sozlardan keraklisozlarni aniqlashtirib olib uoiganlar. “Kontekst mavjud emas” degan holatda neytral stimullarni korganlar, ulardan song butun soz keltirilgan (maslan, XXX-sovuq), ular bu sozni ovoz bilan oqishlari talab qilingan. Kontekst bolgan holatda sinaluvchilarga sozning yonida antonim bolgan (masalan issiq-sovuq). Va nihoyat shaklantirish holatida sinaluvchitlar maqsadli element antonim holatida korsatilgan (masalan issiq-XXX).
Bu boshlangich fazadan song sinaluvchilar aniqlash uchun mnemik testni bajarganlar, bazida esa pretseptiv identifikatsiya testi amalga oshirilgan, bunda tez vujudga keladigan sozlarni identifikatsiya qilish holatlarini korsatadi. Anglab olish holatidagi test natijalari juda yuqori natijalarni korsatgan, biroq “kontekst mavjud emas” bolgan holatdagi natijalar juda vuyi bahoni bergan. Identifikatsiya testi natijalarini kuzatadigan bolsak, “kontekst mavjud emas” dan kora anyaa yaxshiroq natijalar qayd qilingan. Djeykob bu natijalarni tahlil qilib quyidagilarni keltirib otgan bu natijalar mnemik anglab olish testiga misol boladi, ular konseptual testlar bilan bevosita bogliq bolgan. Perseptiv testlarning natijalari albatta perseptiv jarayonlardan bogliq holda amalga oshadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
