Pedagogika va psixologiya fakulteti

Insonning bilish jarayoniga jismoniy faollik tasiri.
Jismoniy mashqlar soglik, kasallikning paydo bolish ehtimoli, muskullar, yurak va qon-tomir sistemasi salomatligiga tasir qiluvchi hayot tarzi omili hisoblanadi. Bu effektlar inson salomatligi uchun afzal bolgan va hayotning uzoq davomiyligini taminlovchi ijobiy xususiyatlarni ozida jamlaydi (Holloszy, 1988) va olim darajasining oshishiga sabab boluvchi sabablarni kamaytiradi (Paffenbarger, Hyde, Wing, & Hsieh, 1986; Blair et al., 1989). Jismoniy mashqlar va kognitiv harakatlar ortasidagi bogliqlikni aniqlab beruvchi malumotlar etarli emas. Ishlashni va jismoniy aktivlikni saqlab qolgan nafaqa yoshidagi odamlar nafaqaga chiqqandan song fiziologik faollikni toxtatgan odamlarga qaraganda bosh miyada qon aylanish faoliyatini stabilligini saqlab turadilar va kognitiv funksiyani ham meyorda saqlaydilar (Rogers, Meyer, & Mortel, 1990). YAqin kunlarda ayollarda otkazilgan taxminiy tajriba natijalariga kora fiziologik faol bolgan ayollarda 6 oydan to 8 oygacha muddatda faollikni yoqotgan ayollarga nisbatan kognitiv korsatkich yuqoriroq boladi (Yaffe, Barnes, Nevitt, Lui, & Covinsky, 2001). Fiziologik faollik va kognitiv zaiflik ortasidagi aloqa yosh ozgarishi, aqliy daraja, sogliqning holati, chekish va estrogen qabul qilish orqali saqlab turiladi. Boshqa bir tajribada jismoniy mashqlar idrok oqimiga tasir korsatdi. Ushbu kuzatishlar natijasida qolga kiritilgan malumotlarni organish natijasida quyidagi savollar tugiladi. Aktiv hayot tarzi kognitiv funksiya va bosh miyada qon aylanishiga tasir qiladimi? YOki kognitiv funksiyaning susayishi va son aylanishining normadan chetlashishi yosh otishi bilan boglits holda yuz bermoqdami?
Bir qancha tadqiqotchilar tajribalarni kontrol sharoitda otkazilishi kerakligini takidlaydilar. Ushbu organish natijalariga kora jismoniy mashqlar kognitiv qobiliyatni ozgartirishi mumkin. Katta yoshdagi odamlarning 70-80%i tez yurganida yoki sekin yugurgan paytida tort soat davomida, haftada uch martadan tort oy mobaynida takrorlanganida yurak urishi normada saqlanadi, ammo kuchli va kop energiya talab qiluvchi jismoniy mashqlar paytida ularning yurak faoliyati sustlashgani kuzatilgan (Dustman et al., 1984). Bazi natijalar jismoniy mashqlar yoshlarda kognitiv funksiyani rivojlantirishi mumkinligini korsatdi. Katta yoshli ayollar 8 oy mobaynida, haftasiga 3 marta, 25 minut davomida yugurganlarida va 35 daqiqa davomida gimnastika bilan shugullanganlarida ularning jismoniy holatlari yaxshilangani kuzatilgan (Suominen-Troyer, Davis, Ismail, & Salvendy, 1986). Jismoniy mashqlar xulq-atvor, insoniy xislatlar va psixomotor xususiyatlarga tasir korsatmaydi. 60-75 yoshdagi kattalarda otkazilgan tajribalarda anaerob (tovush) emas, balki aerob (masalan, yurish) holatlarda kislorodning sarflanish korsatkichi maksimalga chiqishi aniqlangan va buning natijasida bosh miya postlogining prefrontal va frontal sohalarida neyronlarning faolligi ortgan (Kramer et al., 1999). Mualliflar bugungi kungacha prefrontal va frontal sohaga tanlab tasir korsatilishining sababi ushbu sohadagi neyronlarning yoshiga qarabmi yoki miyaning boshqa sohalari bilan bogliqmi degan masala yuzasidan bahs yuritadilar. Natijada jismoniy mashqlar bosh miya postlogining peshona qismidagi hujayralar yoshiga bogliq tarzda tasir korsatadi, degan xulosaga kelindi. Suominen-Troer (1986) va Kramer (1999) psixomotor faoliyatga jismoniy mashqlarning tasiri yoqligini takidlashlariga qaramay, Spirduso, MacRae, MacRae, Prewitt, and Osborne (1988) esa 20 va 59 yosh orasidagi aktiv ayollar kam harakatlanuvchi ayollarga qaraganda qisqa va oddiy reaksiya qabul qilishlarini aniqladilar. Faol va kam harakatlanadigan individlar ortasida harakatlanish vaqtidagi mushak qisqarish mexanizmlarining yuz berish vaqtini hisoblash orqali, oddiy reaksiya vaqti ularda 28-30%ga farqlanishini aniqlash mumkin. Umumiy qilib aytganda, barcha yoshdagi faol ayollar (20-79 yosh orasida) kam harakatlanuvchi ayollarga qaraganda tezroq reaksiyani namoyon qiladilar. Reaksiyaning oddiy va diskriminatsiya vaqti, faol bolgan 70 yoshdan to 79 yoshgacha bolgan ayollarda kam harakatlanadigan ayollarga qaraganda tezroq boladi. Bu korsatkich markaziy nerv sistemasining turli qismlarida joylashgan neyronlarga tasir korsatishi mumkin. Psixomotor faoliyatni turli usullarda organish uchun koproq eksperimental metodlardan foydalanish va bu tajribalar mobaynida asosan anaerob konditsirlanishdan foydalanish kerak, deb taxmin qilinadi. Alternativ ravishda, reaksiya vaqtlari ortasidagi farqlar faollik darajasida boladi, biroq faollikka tasir korsatmaydi. Kelajakdagi izlanishlar ana shu uch yonalishdagi malumotlar ortasidagi farqlarni aniqlashni talab etadi.
Biz jismoniy mashqlarning ongga tasirini organayotganimiz sababli katta guruhdagi ishtirokchilardan foydalanishimiz zarur. Ishtirokchilarning soni qanchalik kop bolsa, tajribaning natijasi ham shunchalik aniq boladi. Bundan tashqari ishtirokchilar aholining turli qatlamlaridan bolishi lozim. Biroq bu tajribalar natijasi butun aholi uchun umumiy bola olmaydi. Bunday natija esa test natijalarini buzadi. Malumotlar ozaro aloqadorlikni namoyon qilsada, biroq tabiiy sababiy boglanishlar mavjud emas. Bu kabi barcha organishlar jismoniy faollik va nevrologik funksiyalar ortasidagi bogliklikning tabiati haqida bir nechta savollar tugilishiga sabab boldi. Kognitiv qobiliyat va nevrologik salomatlik inson hayoti davomidagi jismoniy faollikka tasir korsatadimi? YOki fiziologik aktivlik kognitiv funksiya yoki nevrologik salomatlikka bevosita yoki bilvosita tasir korsatadimi? Ushbu omillarga qoshimcha tarzda kognitiv qobiliyat, nevrologik salomatlik va fiziologik aktivlikka tasir etuvchi boshqa omillar ham mavjudmi? Ushbu savolga javob izlash uchun hayvon modellaridan foydalangan holatda tajribalar olish kerak boladi. Hayvon modellari jismoniy mashqlarning xulq-atvorga tasirini organish uchun juda qulay hisoblanadi. Hayvon modellari korsatkichlarni kuzatib borish imkonini beradi va inson bilan olib boriladigan tajribalar kabi qimmat emas. Bu modellar yana jismoniy mashqlarning miya strukturasi, elektrofiziologiyasi va metabolizmiga tasirini ham tekshiradi.
Bosh miya va xulq-atvor bilan boglik tajribalarning samarasini tekshirishda hayvon modellaridan foydalanish
Anaerob modellar kalamushlarda ikki xil formada bolishi mumkin: yugurish gildiragida harakatlanish va yugurish yolakchasida harakatlanish. Bazi tadqiqotchilar suzishdan foydalanishadi, biroq shu bilan bir vaqtda boshqa tadqiqotchilar suzish hayvonlarda stress yuzaga kelishiga sabab boladi, deb hisoblashadi. Gildirakda yugurish va yugurish yolakchasida harakatlanish uchun standart model mavjud emas. Gildirakda olib boriluvchi mashqlarda kalamush, sichqon va gerbillar kuniga 24 soat davomida, haftasiga 7 kun harakatlanishlari mumkin. Tadqiqotni olib borish jarayoni qisqa bolishi (Neeper, Gomez-Pinilla, Choi, & Cotman, 1996) yoki uzoq muddat davom etishi mumkin McCloskey, Adamo, & Anderson, 2001). Alternativ modelda kalamushlar esa bir haftada 5 kundan 7 kungacha, kuniga maksimum 1 soat yugurish yolakchalarida yugurishlari kerak boladi. YUgurish tezligi ozgaradi. Bazi effektlar tez yurish vaqtida (10Gmin tezlikda; Isaacs, Anderson, Alcantara, Black, & Greenough, 1992) olib boriladi. Boshqa tezlikda harakatlanuvchi kalamushlar tez yurish vaqti (18-27 mGmin) ga qaraganda ikki barobar kop (Spirduso & Farrar, 1981; Gilliam et al., 1984) yani 70-90% kislorodni sarflaydilar. YUgurish yolakchasidagi tajribalar 1 oydan 6 oygacha davom etishi mumkin (MacRae, Spirduso, Walters, Farrar, & Wilcox, 1987). Inson bilan bogliq bolgan tajribalarda esa tajribani haftasiga 3 marta olib borish optimal hisoblanadi. Suzish kabi yugurish yolakchasida yugurish ham ixtiyoriy hisoblanib kemiruvchilar tajriba mobaynida bu ishni bajarishga majbur qilinmaydi. Bunday majburlashning natijasi hayvon uchun stressli bolishi mumkin. Odatda, har ikki usul xam stressdan xalos bolish uchun bajariladi. Birinchidan, hayvonlar yugurish yolakchasida yugurishga orgatiladi. Hayvonlar yugurishni rad etishlari va bu orqali tajriba jarayonini tark etishlari mumkin (Spirduso & Farrar, 1981). Ikkinchi strategiyada esa hayvonlarning yugurish vaqti va tezligi ozgartirib boriladi hamda bir nechta haftala ushbu jarayon davom etadi. YUqori tezlikdagi yugurishdan foydalanilgan tajribalar odatda hayvonlarda stress paydo bolishi sabab boladi. Baxtga qarshi yugurish jarayonida qanday tezlikda harakatlanish va tajribaning qanday davomiyligi hayvonlarda shokka sabab bolishi mumkin va ularning tasiri hali aniqlanmagan.
Hayvonlarni tajriba vaktida majburlab yugurtirish emotsional stressga sabab bolishi hakida faktlar mavjud. Potensial psixologik stressni fiziologik stressdan farklash olimlar uchun birmuncha kiyinchilik tugdiradi. Masalan, har ikkala holatda ham hayvon organizmida glyukortikoidlar miqdori ortadi. Buyrakusti bezining kattalashishi har ikkala holatda ham kuzatish mumkin. Emotsional stress va mashqlar bazi biologik omillarga bogliq bolibgina qolmay, ularning ozi ham bazi bir biologik ozgarishlarga sabab bolishi mumkin. Masalan, gippokamp bir nechta turli xildagi ozgarishlarning paydo bolishiga sabab bolishi mumkin. Emotsional stress fiziologik stress bilan raqobat olib borish orqali organizmni himoyalaydi, degan faraz ham mavjud. Aynan shu farazlarni tekshirib korish uchun ham yugurish yolakchasi boylab yugurish tajribalari olib boriladi. SHunga oxshash jismoniy mashqlar bilan boglik tajribalar insonlar bilan otkazilganda ikki olchamli variantlar kollanadi. Tadqiqotchining asosiy vazifasi jimoniy mashqlar vaqtida organizmning kislorod sigimini olchash hisoblanadi (Spirduso & Farrar, 1981), biroq bunday turdagi inson bilan olib boriladigan tajribalar tadqiqotchi uchun qimmatga tushishi bilan qiyinchilik tugdiradi. Bazi tadqiqotchilarda mushaklarga fermentlar tasir etgan holda energiya hosil bolish sigimini olchaydilar (Masalan, sitoxrom oksidaza aktivligi; Gilliam et al., 1984). Baxtga qarshi, bu songgi yillardagi olchash natijalari bosh miya toqimasi bilan bogliq izlanishlar uchun mos emas. SHunga qaramay, mushak, buyrakusti bezlari va yurak (Isaacs et al., 1992) ushbu amaliyotlar uchun uchinchi turdagi mos alternativ azolar hisoblanadi. Bu holat iktisodiy jixatdan qulay va koplab ekperimental metodlar uchun juda mos.
Jismoniy faollik kemiruvchilarning organish jarayoni va xotirasiga tasir qila oladimi?
Biz jismoniy mashq modellari hayvonlarning kognitiv funsiyasiga tasir korsatishi mumkinligi hakida malumotlarga ega bolishimiz kerak. Quyida siz ushbu savolga javob topishingiz mumkin bolgan, songgi yillarda otkazilgan tadqiqotlar bilan tanishasiz. Hayvonlar uchun xos bolgan asosiy funksiya bu kognitiv funksiyadir. Kemiruvchilarda kognitivlikni talab qiluvchi xulq-atvor bu joylashgan eriga nisbatan bolgan anglash jarayonidir. Tananing fazodagi holatini boshqaruvchi azo gippokamp hisoblanadi. Gippokamp insonlarda harakatlarning tartibliligi va aniqligini, bir necha turdagi harakatlarni integratsiyalash vazifasini bajaruvchi azo hisoblanadi (Wallenstein, Eichenbaum, & Hasselmo, 1998).
Fordyce and Farrar (1991) birinchi matta Morisning suvli labirintidan foydalangan holatda yugurish yolakchasida yugurish vaqtida hosil boladigan xotiraga tasir qiluvchi effektlarni organuvchi tajribani amalga oshirishdi. Kalamushlar har kuni suvda bajariladigan mashqlar paytida saqlagan holatlarni yodda saqlab qolishlari kerak edi. Odatda kalamushlar suv ichida joylashuvni ozgartirish va muvozanatni saqlashda tashqaridan keluvchi taassurot signalidan foydalanadilar.
Bir kancha izlanishlar jismoniy mashqlarning fundamental xulq- atvorga tasirini organishga bagishlangan. Bir tajribada mashqlarning reaktivlikka tasiri korib chikilgan. Yolakcha boylab yugurish mashqlarida kalamushlar minutiga 30 dakikadan to 60 dakikagacha, 8 xafta davomida xarakatlanishgan. YOsh va kari kalamushlarda mushakning kislorodga bolgan extiyoji ortishi kuzatilgan.
Boshqa bir tajribada xulq-atvordagi bazi ozgarishlar jismoniy mashqlar orqali yoqotilgan. 5-23 hafta davom etgan yugurish yolakchasidagi mashqlar kalamushlarda yosh otishi bilan yuzaga keluvchi bazi xulq-atvorni yuzaga kelishini toxtatgan (Skalicky, Bubna-Littitz, & Viidik, 1996). Tosatdan yuzaga keluvchi harakatlar esa 10 oydan song paydo bola boshlagan va qolgan oylar mobaynida rivojlanishda davom etgan. Xuddi shu tadqiqotchilar tomonidan kalamushlar bilan otkazilgan tajribada haftasiga (3km) 12-24 oy mobaynida muntazam mashq qilish orqali ularda yosh otishi bilan yuzaga keluvchi ozgarishlarni paydo bolishining oldi olingan. SHunisi kiziqqi hafta davomida kam tezlik bilan (haftasiga 6km) lekin uzoq muddat mashq deb belgilab olsak, jismoniy mashqlar tezligi jadalrok olib borilgan kalamushlarning organizmida foydali javob reaksiyalarining koproq paydo bolganini kuzatishimiz mumkin. Bu natijalar past jadallikda biroq muntazam olib borilgan jismoniy mashqlar foydaliroq ekanligini korsatadi (Skalicky & Viidik, 1999).
Xulosa qilib aytganda, hayvon va odamlarda olib borilgan tadqiqotlar jismoniy mashqlarning malum bir vazifani bajarishga tasiri mavjud ekanligini korsatadi. Hayvonlar bilan bogliq kelgusidagi tadqiqotlar jismoniy mashqlardan song hayvonda lokal anglash va motivatsiya paydo bolishi kabi jarayonlarning ozgarishini organishga qaratilishi lozim. Bundan tashqari jismoniy mashqlardan songgi axborotlarning fundamental xulq-atvorga tasiri va xulq-atvorda yuzaga keluvchi ozgarishlar, diqqat va xushyorlik kabi sifatlarning ozgarishini ham tadqiq qilish kerak. Ushbu tadqiqotlar uchun etarli sharoitlar yaratilguniga qadar qanday qilib jismoniy mashqlar organizmning lokal anglash va reaktivligi sigimiga tasir etishini korib chiqishimiz zarur.
Jismoniy mashqlar orqali ozgarishga uchragan bosh miya strukturalarini aniqlash
Birinchi bolib biz jismoniy mashqlar miyaga neyronlarning aktivligi orqali selektiv tasir etish bilan tasir qiladi degan taxminni ilgari suramiz. Jismoniy mashqlarning miyaga tasirini organishda tajribalarni harakatlantiruvchi yoki sezuvchi stimullar hamda ular bilan bogliq bolgan anatomik strukturalarni tadqiq qilish bilan boshlaymiz. Qiziqish uygotuvchi birlamchi azolar bu harakatlanish jarayonida qatnashuvchi azolardir. Elektrofiziologik qaydlar va moddalar almashinuvi qonuniyatlari jismoniy mashqlar paytida harakatlantiruvchi strukturalarning aktivligidan foydalanishda qollanilishi mumkin. Xulq- atvorni boshqaruvchi strukturalarning jismoniy faollik vaqtida ozgarishi ham tadqiqotchilarda qiziqish uygotadi. Songgi takidlab otilgan strukturalar harakatlanish strukturalari bolishi shart emas. Masalan, jismoniy mashqlar vaqtida muvozanatni taminlash, taxmin qilinishicha gippokampning vazifasi hisoblanadi. SHu sababli ham asosiy etibor miyachaning plastikligi, bosh miya postlogining harakatlantiruvchi sohalari, targil tana uchun motor strukturaga qaratiladi.
Bizning gipotezamizga mos ravishda jismoniy mashqlar fiziologik aktivlik vaqtida faol bolgan miya strukturalariga tasir korsatadi. Endilikda biz aniqlashimiz kerak bolgan muammo bu fiziologik mashqlar vaqtida miyaning kengayuvchi sohalari qanday darajadagi neyrologik aktivlikka ega bolishidir. Elekrik yozuvlar ushbu muammoni echishda bevosita bizga qol keladi. Bunday turdagi qaydlar istalgan vaqtda, biroq malum bir azo struturasi doirasida olinishi mumkin. Neyron aktivligini aniqlashning yana boshqa koplab bevosita usullari mavjud. Bu usullar metabolik va neyrologik faollik ortasida ozaro aloqalarga bogliq. Ushbu korsatkichlarning kopchiligi jismoniy mashqlar vaqtida sohalarini identifikatsiya qilinganligi sababli biz bu haqida qisqacha toxtalib otamiz.
Bosh miya tananing istalgan boshqa qismiga nisbatan koproq energiya sarflaydi. U tana xajmining atigi 2%ini tashkil etishiga qaramasdan umumiy kislorod sarfining 15-20%i miyaning hisobiga boladi. Uning energiyaga bolgan ehtiyoji yuqoriligiga qaramasdan ozi juda kam miqdorda erkin energiya manbai bolgan ATF zahirasini saqlaydi. ATF sinteziga bolgan ehtiyoj tufayli nevrologik aktivlik turli metabolik jarayonlar uchun signal bolib xizmat qiladi. Masalan, nevrologik aktivlik ortgan vaqtda u mahalliy qon oqimining tezlashishi uchun signal yuboradi, bu esa kislorod va glyukoza uchun yol ochadi. Nevrologik aktivlik vaqtida kislorod va glyukoza qon kapillyarlari orqali miya toqimasiga kirib boradi. Glyukoza glikoliz jarayonida ishtirok etadi va bu jarayonda piruvat, laktat va ATF hosil boladi. Glikoliz jarayonida hosil boladigan ATF miqdori uncha katta bolmay, oksidlanishli fosforlashish jarayonida hosil boladigan ATF miqdoridan ancha kamdir. Glikoliz jarayonining mahsulotlaridan biri glyukoza yoki laktat (keyin piruvatga aylanadi) Krebs sikli (Uch karbon kislota sikli) da, metabolizmning ikkinchi bosqichida ishtirok etadi. Krebs sikli oksidli fosforlanish jarayoni uchun zarur bolgan barcha mahsulotni hosil qilib beradi. Nevrologik faollik ortgan vaqtda, kop miqdordagi ATF energiya hosil bolishi uchun sarflanadi. Ushbu reaksiya mahsulotlari, oz ornida, metabolizm jarayonlarining jadallashishiga sabab boladi va ATF hosil bolishi ortadi. YUqorida keltirilgan jarayonlarga asoslangan holatda, metabolizm va nevrologik aktivlik ozaro aloqador, degan xulosa chiqarishimiz mumkin. SHunga kora metabolizmning turli bosqichlarining borishiga qarab nevrologik aktivlik darajasini baholashimiz mumkin.
Nevrologik aktivlik va metabolizm ortasida aloqadorlik bosh miyaning turli qismlarida yuzaga keluvchi aktivlik bilan baholanadi. Bunday boglanish turlaridan biri pozitron- emission tomografiya bolib, kognitiv neyrobiologlar tomonidan keng foydalaniladi. Hayvonlarda 2-DG va sitoxrom oksidazaning gistokimyosi bir nechta nerv sohalarida bir vaqtning ozida aniklanadi. Bosh miyaning bazi sohalarida jismoniy mashqlar vaqtida neyronlarning aktivligi ozgarmaydi, degan taxminlar ham mavjud. Biroq jismoniy mashqlarning qon aylanish tizimi va gormonlar uchun maxsus tasiri mavjudligi tasdiqlangan (Kjaer, 1998; Samorajski, Rolsten, Przykorska, & Davis, 1987). Qon aylanish va gumoral tizim esa nerv sistemasiga tasir korsatuvchi ikki asosiy omildir. Quyidagi bahslarda biz jismoniy faollik vaqtida bosh miyaning plastikligi ozgarishini va neyronlarning aktivligi bilan bevosita bogliq bolgan jarayonlarni korib chiqamiz.
Miyacha markaziy nerv sistemasining motor strukturasi bolib, holat va muvozanatni saqlashni taminlaydi va ixtiyoriy harakatlarning bajarilishida ishtirok etadi. Miyacha miyaning motor sohasi bolgani sababli somatosensor va vestibulyar signallarni qabul qilib oladi. Agar biz miyacha sezgi azolaridan kelgan axborotni birlashtirib, harakatni hosil qiladi desak, adolatdan boladi. SHularni bilgan holatda nima uchun yugurish yolakchasida itlar bilan otkazilgan tajribalar miyachadagi regional qon oqimini oshirishini tushunishimiz mumkin (Gross, Marcus, & Heistad, 1980). Miyacha xuddi korish dombogi kabi koplab javob alternativlarini hosil qiladi (Greenough, 1984). CHunki tashqi muhitning boyitilganligi fiziologik aktivlikka imkon yaratadi. Bugungi kundagi tekshiruvlar jismoniy mashqlar va konikmalar miyachaga tasir qilishini korsatadi. Ushbu qoshimcha jismoniy mashqlar paytida yuzaga keladigan effektlarni bir-biridan farqlash maqsadida Black, Isaacs, Anderson, Alcantara, and Greenough (1990) harakatlanish konikmalarini tekshiruvchi tajribalarni otkazishdi va ushbu tajriba vaqtida miyachaning anatomik tuzilishini toliqroq organishga harakat qilishdi. Kalamushlarni yangi harakatlanish konikmalariga orgatish maqsadida kalamushlarga kondalang tosiqni kesib otish orgatildi. Bunday harakat vaqtida kalamushning spatiotemporal mushagining faolligi ortadi va ushbu mashq bir necha marotaba takrorlanganda ularning balans va kordinatsiya saqlash xususiyatlari ortadi. Tosiqni oshib otish jismoniy mashqi vaktida ikki turdagi fiziologik holat bajariladi. Kalamushlar gildirak aylantirish mashqidan song zudlik bilan uylari bolgan qafaslarga joylashtiriladi. YUgurish yolakchasida yugurayotgan va ogir jismoniy mashqlar bajarayotgan kalamushlar bu amaliyotlarni kuniga 4 soat davomida bajaradi. Strategiya juda ham qiyin jismoniy mashqlarni bajarish vaqtida turli olchovlarga ega bolishga qaratilgandi.
Agar konikmalarga orgatishda sinapslar soni ozgaruvchi tasiri ostida amalga oshsa, orgatish shartlarini amalga oshirish uchun koproq jismoniy faollik talab etiladi. Xuddi shuningdek, oddiy takrorlanuvchi mashqlar yordamidagi konikmalarni shakllantirish mashqi otkazilgan kalamushlarda mashqdan song miyacha qismidagi oldingi oyoqlardagi va orqa oyoqlardagi neyronlarda sinapslar soni olchandi. Jismoniy mashqlar, shuningdek, miyani karishdan xam saklaydi. Gorizontal yugurish yolagida 5 oydan 23 oylik xar kuni minutiga 20 metr tezlik bilan yugurgan kalamushlarda kam xarakatlangan kalamushlarga karaganda 11 % kop Purkine xujayralari aniklangan (Larsen, Skalicky, & Viidik, 2000). Jismoniy faollikka ega kari va kam xarakatli yosh kalamushlarda esa Purkine xujayralari sonida farklar aniklanmadi.
Ushbu natijalarni jamlagan holda aytishimiz mumkinki, jismoniy mashqlar miyachaning kislorod va ATFga bolgan ehtiyojini oshiradi. Bu sohadagi neyronlarning ehtiyoji yugurishga mos ravishda ortadi, degan taxminlar mavjud. Xulosa qilib aytganda, jismoniy mashqlar ushbu sohada yosh bilan bogliq yoqotishlarning yuzaga kelishini sekinlashtiradi.