Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
85 
qator asoslar mavjud. Bu bevosita insoniyatning tarixiy tajribasini o‘rganish, 
hayot mantig‘ini anglash bilan bog‘liq bo‘lgan serqirra va murakkab jarayondir. 
Aynan tarixiy tajriba ijtimoiy dunyoning o‘quvchi tomonidan ma’naviy, 
ma’rifiy, ruhiy, amaliy o‘zlashtirilishi va bilishni yangi bosqichga ko‘taradi. 
Natijada o‘quvchida nafaqat bilimlar, balki qadriyatlar haqidagi tasavvurlar ham 
o‘ziga xos tarzda shakllana boshlaydi. O‘quvchilarda o‘tmishni anglashga doir 
bilimlar va qadriyatlar bevosita tarixiy hodisalarni kuzatish, ularni tahlil etish va 
zarur xulosalar chiqarish natijasida yuzaga keladi. Tarixiy tajriba, tarixiy 
jarayonlardan chiqariladigan xulosalar faqatgina bilimlar va qadriyatlarning 
tayyor andozasini o‘zida ifoda etibgina qolmay, shu bilan birga, o‘quvchilar 
tomonidan dunyoni amaliy o‘zlashtirish jarayonida ma’naviy qudrat vazifasini 
bajaradi. Natijada o‘quvchilarda demokratik jamiyat fuqarosi uchun xos bo‘lgan 
yaratuvchanlik, bunyodkorlik fazilatlari rivojalanadi, aniqrog‘i tarixiy tajriba ana 
shunday sifatlarni rivojlantirish uchun ruhlantiruvchi, ilhomlantiruvchi, da’vat 
etuvchi vosita rolini bajaradi. 
O‘quvchining tarixiy tajribani o‘zlashtirishida o‘sha davr bilan 
muloqot(dialog)ga kirisha olish muhim ahamiyat kasb etadi. O‘quvchi tarixiy 
voqelik bilan tanishish jarayonida quyidagi savollarga javob izlaydi: “Nima 
uchun shunday holat yuzaga keldi?”, “Mazkur jarayonning yuzaga kelishi 
sabablari nimada?”, “Tarixiy voqealar rivojini qanday tarzda o‘zgartirish 
mumkin edi?”, “Men o‘sha voqelikning ishtirokchisi bo‘lganimda qanday yo‘l 
tutgan bo‘lar edim?”, “Mazkur vaziyatda odamlarga qanday yordam berishim 
mumkin?” va boshqalar.
Umumjahon tarixini o‘rganish, umuminsoniyat o‘tmishini tahlil etish 
orqali o‘quvchida inson haqidagi tushunchalar boyiydi, inson faoliyati, uning 
imkoniyatlari xususidagi xulosalari kengayishiga yordam beradi.
O‘tmishda bo‘lgan har bir hodisa ma’lum ma’naviy-ruhiy, ijtimoiy-siyosiy 
muhit ta’sirida yuz berganligi sababli o‘quvchi uni o‘rganganda har bir davrning 
o‘ziga xos shukuhi, tashvishlari, sevinch, iztiroblarini yaxlit ko‘ra olishi lozim. 
Ana shunda tarix o‘quvchi ongi va shuuriga mustahkamroq o‘rnashib, uni 
fikrlashga, o‘tmishni idrok etib, kelajakni aql yo‘rig‘i bilan belgilay olishiga 
yordam beradi. Natijada o‘quvchida o‘z-o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini 
rivojlantirish, o‘zaro ishonch va o‘zaro bir-birini tushunish kabi sifatlar 
rivojlanadi.
Umuman olganda, falsafiy-antropologik yondashuv konkret metodologik 
asoslarga ega bo‘lib, mazkur yondashuv asosida tarixni o‘zlashtirish natijasida 
o‘quvchi shaxsida o‘z-o‘zini anglash, o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z-o‘zini 
tarbiyalash ko‘nikma va malakalari tarkib topadi.