Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
81 
uzluksiz ravishda o‘z-o‘zi, boshqalar va boshqa madaniyatlar bilan muloqot tarzi 
sifatida aniqlashtirish maqsadga muvofiqdir.
Falsafiy-antropologik yondashuvning o‘quvchilarda tarixiy tafakkurni 
rivojlantirishdagi pedagogik imkoniyatlari uning quyidagi asosiy tushunchalarini 
tahlil etishda yorqin namoyon bo‘ladi: hayot, turmush tarzi, hayot falsafasi, 
borliq, ma’naviyat, ruh, individ, inson, individuallik, shaxsiy tajriba, dialog, 
dialogik harakat, hayot mazmuni, tarbiya, o‘z-o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini 
rivojlantirish, ishonch, o‘zaro bir-birini tushunish. 
“Hayot” tushunchasi ko‘p mazmunli va murakkab bo‘lib, o‘zining xilma-
xil talqiniga ega. Ana shu sababli “hayot” tushunchasiga tabiiy-biologik, 
kosmologik va madaniy-tarixiy nuqtayi nazardan yondashuv mavjud: 
1) hayot – fazoviy hayotiy shiddat, uning mohiyati ong va yuqori ongda 
namoyon bo‘ladi; 
2) hayot kechinmalar oqimidir, lekin bu kechinmalar tarixiy-madaniy 
jihatdan shartlanadi. 
Mazkur talqinlarda hayot uzluksiz, yagona, ijodiy, doimiy shakllanish va 
rivojlanish jarayoni sifatida ko‘riladi. Bu jarayon mexanik, noorganik turlarga, 
har qanday noaniqlikka, qotib qolganlikka, “muqimlikka” qarshi qo‘yiladi.
Tarix fanini o‘rganish jarayonida o‘quvchilar turli davrlar bilan 
bog‘liqlikda kishilar hayotining maqsad-muddaosi va mazmuni bilan tanishib 
boradi. O‘sha davr odamlari hayotining hozirgi kishilari bilan o‘xshash va farqli 
jihatlarini bilib oladi. Ana shu nuqtayi nazardan har qanday davrning ham 
siyosiy, ham ijtimoiy-iqtisodiy, ham madaniy hayotini o‘rganishga alohida 
e’tibor qaratiladi.
Turmush tarzi ijtimoiy guruhlar, elat va millatlarning kundalik hayotini 
ifodalovchi tushuncha bo‘lib, falsafiy, sotsiologik, ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-
ruhiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. Turmush ijtimoiy hodisa sifatida inson 
hayotining obyektiv shart-sharoitlari hamda hayotiy faoliyat shakllari, ongi va 
xulqining dialektik birligini taqozo etadi
1
.
Turmush tarzi mavjud ijtimoiy-iqtisodiy davrdagi shart-sharoitlarning 
butun majmuasi bilan belgilanadi. Ya’ni, odamlarning, ijtimoiy-etnik 
birliklarning muayyan ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy sharoitlarda shakllangan 
hayot faoliyati uslubi bo‘lib, ularning kun kechirishi, muomalasi, xulq-atvori va 
tafakkur tarzida namoyon bo‘ladi.
O‘quvchilar tarix darslarida turli davrlar bilan bog‘liqlikda xilma-xil 
xalqlarning turmush tarzidagi quyidagi o‘ziga xosliklarni o‘rganadi: 
1
Фалсафа: энциклопедик луғат. – Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2010.
– Б. 405. 

---