Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
82 
1) milliy hudud, madaniy yashash sharoitlari, iqtisodiy asos va ijtimoiy 
rivojlanish bilan bog‘liq hodisalar; 
2) millatning tabiiy betakrorligi, o‘ziga xosligi, tarixiy o‘zgaruvchanligi va 
ijtimoiy rang-barangligi; 
3) millat tarixi, o‘tmishi; 
4) urf-odatlar, an’analar, marosimlar, yashash tarzi, ma’naviy merosidagi 
milliy o‘ziga xosliklar; 
5) milliy til, milliy madaniyat va ma’naviy tuyg‘ular, g‘oyalar hamda 
milliy mafkuralar. 
Falsafiy-antropologik 
yondashuvning 
mohiyatini 
ochib 
beruvchi 
tushunchalardan yana biri – hayot falsafasi keng ma’noda hayotning mazmuni, 
maqsadi, qadr-qimmatini talqin etishga xizmat qiladi. Hayot falsafasida tarix 
tug‘ilishdan o‘limgacha bo‘ladigan biologik davriylikka o‘xshash jarayonlarni 
boshidan kechiradigan noyob va takrorlanmas “madaniy organizmlar” sifatida 
namoyon bo‘ladi. Ya’ni, tarixiy jarayon “taqdir”ga bo‘ysunadi, tabiat bundan 
mustasno, chunki unda sababiylik qonuni hukmrondir
1
. 
Aynan mazkur tushuncha mohiyatini o‘quvchilar tomonidan anglanishi 
uchun ularda hayotning mohiyatini uning o‘zidan anglab olishga intilishni 
rag‘batlantirish zarur. Buning uchun o‘rganilgan materiallarni takrorlash va 
umumlashtirish darslarida o‘quvchilar tarixiy davrlar bilan bog‘liqlikda 
hayotning ichki mohiyatini hissiy kechinmalar tarzida idrok etishlari kerak 
bo‘ladi. Masalan, o‘quvchilar turk hoqonligi tarixini o‘rganish jarayonida ushbu 
davrdagi hayot falsafasining tub mohiyatini, bir tomondan, qahramonlik va 
jasorat ko‘rsatish orqali turk xalqini tabg‘ach xonligiga qaram bo‘lib qolishdan 
asrash, ikkinchi tomondan, mamlakatni rivojlantirish uchun boshqa xalqlar va 
elatlar bilan integratsiyalashuv, ya’ni yaqin qo‘shnichilik aloqalarini o‘rnatish 
ekanligi haqidagi xulosalar orqali anglaydi. Yoki xuddi shu davrda Yevropa 
xalqlari, jumladan, franklarda dastlabki boshqaruv qoidalari joriy etilib, qirol 
hokimiyatini kuchaytirish orqali istilo qilingan rim-gall aholisini idora qilish 
zaruriyatini yuzaga keltirganligini mantiqan tushunib yetadi. 
Falsafiy-antropologik tushuncha sifatida borliq, olam va har qanday 
turdagi mavjudlikni ifoda etishga xizmat qiladi. Mazkur tushuncha o‘quvchilarda 
tarixiy tafakkurni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etib, ular turli xalqlar, 
sulolalarning paydo bo‘lishi, ularning qisqa yoki uzoq davr hukm surganligining 
sabablarini o‘rganish orqali insoniyat tarixida nima uchun ko‘plab yo‘qotishlar, 
xatoliklarga yo‘l qo‘yilganligini anglab oladi, chunki tarixiy hodisalarda 
mavjudlik va yo‘qlikning dialektik birligi o‘z ifodasini topadi. Masalan, Amir 
1
Фалсафа: энциклопедик луғат. – Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2010.
– Б. 336.

---