Педагогик технология



Download 2,9 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/32
Sana22.02.2022
Hajmi2,9 Mb.
#80380
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   32
Bog'liq
Pedagogik texnologiya asoslari (J.Yo'ldoshev, S.Usmonov)


§ 
ТАРИХИЙ ТУРЛАРИ 
i
У збекистан Республикасида ш аклланиб бораётган таълим 
технологиясининг тарихий асоси сиф атида республикамиз 
дудида турли даврларда ш аклланган куйидаги айрим таълим 
турларини курсатиш мумкин:
Анъанавий таълим. Хозирда бу атама билан дастлаб Я .А .К о- 
менский том онидан ифодалаб берилган, таълим ни таш ки л
кили ш н инг XVII асрда тар ки б то п ган ва ^ози ргача ж а^он 
мактабларида энг куп кулланаётган, дидактика при нц иплари га 
мувофик, булган синф-дарс ти зим и тушунилади.
Оиладаги таълим-тарбия фаолияти. Бунда катта ёшдаги оила 
аъзолари томонидан ёши ки чи к оила аъзоларига турли ахло- 
к,ий, касбий, илмий ва бошк,а ахборотларни ургатиш, соглик^ни 
сак„лаш, одоб, нутк, ва муомала м аданияти каби масалаларга 
дойр дастлабки билим ва куникм аларни ш акллантириш каби 
вазифалар бажарилади. Бунда асрлар давомида ш аклланган 
таълим-тарбия жараёнини таш кил килиш ва амалга ош ириш
алгоритми ва ибрат курсатиш, н а с и \а т кдпиш , туш унтириш , 
савол-жавоб ёш хусусиятини ва бошк,а шахсий сиф атларни 
\и со б га олган \о л д а татбик, к,илинади. Р агбатлантириш ва 
жазолаш усуллари турли шаклларда кУлланилган. Ж азолаш нинг 
энг таъсирли шаклларидан бири катта ёшдаги хурматли шахе: 
ота-она, бобо-буви, устоз-мураббий кабиларнинг н о р о зи л и к- 
ларини билдиришлари булган.
Якка таълим. Бунда таълим-тарбия жараёни устоз-мураббий 
томонидан оилада ёки унинг ^узурида амалга ош ирилган. Бу 
оиланинг имкониятларига м увоф ик,тарзда >;ал *;илинган. Я к ка 
таълим шаклида асосан кузда тутилган даражадаги натиж аларга 
эришилган. Кддим замонларда я к к а таълим ш аклида ^укм дор-
www.ziyouz.com kutubxonasi


л ар н и н г ва бошк;а бадавлат хонадонларнинг фарзандларига 
турли илмлар, х а с б л а р , \а р б и й сабо^лар, санъатлар урга- 
тилган. Бундай таъли м -тарби я шакли *озирда якка репети- 
торлик куриниш ида мавжуд.
Гуру^ли таълим. Бу таълим шакли бир неча укувчига бир 
вактда таълим-тарбия бериш жараёни булиб, бунда уларнинг 
*ар бири уз кобилиятлари даражасида узлаштиришга эришади. 
Гуру^да укувчилар со н и н и н г куп ёки камлиги айрим фан ёки 
касблар буйича маш гулотларнинг сифатига \а л килувчи таъсир 
курсатади. Шу сабабли турли амалий ва лаборатория \ам да 
бошк>а махсус м а ш гу л о т л а р д а гуруздаги ^к у вчи л ар сон и 
белгилангандан ортик, булиш ига йул куйилмайди.
Синф-дарс таълими. Бу гуруади таълимнинг узига хос шакли 
булиб, бир хил ёш даги укувчиларнинг маълум микдоридан 
иборат гуру^и си нф ни таш кил ^илади. Хар бир синфда маш- 
рулотлар укув ф ан ларини урганиш буйича белгиланган вацт 
давом этадиган дарслар ш аклида ташкил килинади. Хозирда 
синф -дарс таълими дунёда кенг кулланилаётган асосий шакл 
^исобланади. Унинг аф зал томонлари билан бирга узига хос 
кам чиликлари \а м м авж уд булиб, уларни бартараф к,илиш 
д о л за р б вази ф а х и с о б л а н а д и , шу саб аб л и уш бу муаммо 
ю засидан дунёдаги й и р и к мутахассислар том онидан куплаб 
фикр-муло^азалар ва \а р турли янги лойи^алар таклиф ки- 
линмокда.
О та ёки она касбини ургатиш таълими. Бу — оилада ота 
ёки она касбини ургатиш булиб, купрок, турли хунар-касблар, 
бадиий ^ н а р м а н д ч и л и к , амалий-безак санъатлари ва бош^а 
санъат турларини ф арзандларга ургатиш жараёнидан иборат. 
Б у н д а турли к а с б л а р н и у р гати ш н и н г у зи га хос тар ти б
(технология)лари к^лланилади. Худди ш унингдек, ота ёки она 
к асб и си ф ати д а 
а к а , о п ал ар ёки о и л а н и н г бошк,а як,ин 
кдриндош лари (амаки, TOFa ва шу кабилар)нинг касблари *ам 
ургатилиши мумкин. О та касбини ургатиш таълими купрок, 
я к к а таълим ш аклида булиб, урганувчининг крбилиятлари 
д араж аси д а билим ва куни км аларни нг узлаш тирилиш ини 
таъминлайди.
Ж амоатчилик таълим ва тарбияси. Бу катта ёшдаги куш- 
нилар, як,ин кариндош лар, ма\алла аъзолари томонидан амал- 
га ош ириладиган таълим ва тарбиядан иборат. Бунда, асосан, 
ахло^-одоб тарбияси ам алга оширилади. „Б ир болага етти куш- 
ни ота-она“ , „К атгага хурматда, кичикка иззатда бул“ каби 
узбек халь; мак.оллари жамоатчилик таълим ва тарбиясининг 
урни ва а\ам ияти ни якдол ифодалайди. Бунда, асосан, катта 
ёш дагилар ёш и кичикларга уз ^аётий тажрибалари ва шахсий
www.ziyouz.com kutubxonasi


хулосалари асосида кундалик турмуш, ахлок-одоб, ш ахслараро 
мулокот масалаларини \амда хал*; дониш м андлиги таж рибала- 
рини узлари узлаштирган даражада ургатиб борадилар.
Уста-шогирд таълими ва тарбияси. Бунда, асосан, ,\унар- 
касб таълими ва тарбияси устоз \у зур и д а амалга ош ирилган. 
Устоз уз касбини бошкдларга ургата олиш даражасида узлаш ­
тирган ва бош кдларга ургатиш б и л ан машгул булган к и ш и
булиб, турли касбларни ургатиш ни таш кил цилиш ш акллари 
ва муддатлари турлича булган. А сосан, я к к а таълим ёки ки ч и к
гуру^лар ш акл и д а амалга о ш и р и л г а н , \а р  бир Укувчи уз 
крбилияти даражасида узлаш тирган. Уста ш огирдининг \е ч
ким нинг ёрдам исиз вазифани б аж ар а оли ш и н и атр о ф л и ч а 
синаб курганидан кейин унинг м уста^ил иш лаш ига рухсат 
берган.
УЗБЕКИСГОНДАГИ ТАЪЛИМ ТАРЙХИДАН
Узбекистан халк, таълими барча со^алар каби улка тарихи, 
халк кечмиш и билан бевосита б огли^аир. Таълимнинг булоги 
булмиш Халк педагогикаси йиллар утгани сари янада му^им 
а^амият касб этиб бормокда. Х алким изн инг орзу-умидларига 
йуфилган огзаки ижоди — аф соналари, эртаклари, к уш и к^а- 
ри, макрл, маталлари ёш авлодни ватанпарварлик, ин со н п ар - 
варлик, ме^натсеварлик ру^ида тарбиялаш да бек,иёс ахамиятга 
эга. Халк, огзаки ижодининг аж р алм ас кисм и \и с о б л а н г а н
болалар ф ольклорининг н и \о ятд а бойлиги, хилма-хил ж ан р - 
ларга эгалиги бунинг ёркин далилидир.
Тили туркий гуру\га мансуб Урта О сиё халкпари V асрдаёк, 
уз ёзувига эга эди. Бугунга к,адар сакланиб долган У рхун-Энасой 
битиклари бундан гувоадик беради. Урта О сиёнинг араблар 
томонидан истило этилиши (VII! аср) натижасида ислом д и н и
билан бирга араб ёзуви \ам кириб келди. Ш унингдек, „Куръони 
карим“ сабоги, Абу А бдулло\ М у \ам м ад ибн И см оил 
ал - 
Бухорий (810—970), Абу Исо М у\ам м ад ибн Исо ат-Т ерм изий 
каби му*аддислар таълим -тарбия тар и х и д а узига хос ур и н
эгалладилар.
Улкада илк мактабларнинг па идо булиши \а м шу д аврга 
т ^ф и келади. Мактабларда грам м атика ва дин асосларидан 
та*сил берилган. Бирмунча кейинрок,, яъни X асрлар бошида 
Урта Осиёда мадрасалар (урта ва олий мусулмон мактаблари) 
ташкил этилди. Мадрасалар ф аолияти бу ердан Э рон, И р о к , 
Сурия, К ичик Осиё, Миср ва бошк;а мусулмон давлатларига 
тарк,алган.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Тарихий м анбаларга кура, Самаркандца болаларга 5 ёш и- 
дан савод ургатилган, усмирларни эса савдо ишлари билан 
таниш тириш м аксадида карвонларга куш иб, олис сафарларга 
юборилган.
И лк урта асрларда Абу Наср ал- Ф аробий (879—950), Абу 
Али ибн Сино (980— 1037), Абу Рай^он Беруний (973—1051), 
Ю суф Хос Х ожиб (IX аср), Кайковус (XI аср), А \м ад Югнакий 
(XI аср), М а\м уд Кош рарий (XI аср) каби алломалар таълим- 
тарбияга оид дунёвий фикрлари билан доврук козондилар.
Татар-мурул босцинидан и^тисоди ва маданиятига жиддий 
путур етган мамлакатда XIV асрнинг иккинчи ярмидан кайта 
ю ксалиш д аври б о ш л а н д и , турли с о \ал ар д а улур олим лар 
етиш иб чикди.
Буюк саркарда А м ир Темур ва темурийлар даврида улкада 
и л м -ф ан , м ад ан и я т, м еъм орчилик равнак, топди. А лиш ер 
Н авоий узининг бую к „Х ам са“ , „М а\бубул кулуб“ асарларини 
яратди. За^ириддин Мухаммад Бобурнинг „Бобурнома“ асари 
юзага кедди. М ирзо Улугбек фалакиёт илмида мисли курилмаган 
натижаларга эриш ди.
У уз ш огирдлари билан расадхона барпо этди. Унинг ёрда- 
мида урта асрларнинг катта ютуги булган юлдуз туркумлари 
жадвалини тузди. Улугбек уз давригача мавжуд булган мусулмон 
мактаблари тарихини урганди. Таълимга янги мазмун бариш- 
лаш , инсонни м уста^ил \аётга тайёрлаш зарурлигини у^тирди. 
Улугбек Уз мадрасаси укув режаларида анъанавий фанлар билан 
бир кдторда, м атем атика, астрономия, табобат илми, геогра­
ф и я, тарих ф ан л а р и н и укитишни жорий этди. У муста^ил 
мутолаа кдпиш орк,али билим эгаллаш ф икри ни илгари сурди. 
Улугбек, устоз уз устида тинмай иш лаш и, дунёвий билим- 
лардан хабардор булиш и, уз устозлик м а\оратини тинмай ош и- 
риб бориш и зарурлигини таъкидлади.
XIX аср у р т ал а р и га кддар улка о л и м л ар и н и н г илмий 
изланиш лари, асосан, ф алсаф а ва тарих со\асида катта самара- 
лар берди.
XIX аср давом ида бир катор маърифатпарвар зиёлилар 
етиш иб чиади ва улар уз ф аолиятларини бевосита мактаб 
\аётига борладилар. Туркистонда янги усулдаги мактабларнинг 
ш аклланиш боскичи бошланди.
Ана шундай маърифатпарварлардан Ис^ок^он Ибрат (1862— 
1937) „Девони И брат“ , „Жомеул кунут“ („Ёзувлар мажмуаси“); 
Саидрасул А зизий (1866— 1933) „Устоди аввал“ ; Ма^мудхужа 
Бе^будий (1874—1919) „Китоб ул атфол“ („Болалар учун китоб“), 
„К^скдчаумумий журрофия“ ; Абдукрдир Шакурий (1875—1943) 
„Р а\н ам о и савод“ („С аво д чик,ариш р а\б ар и “ ). „Жамул *и-
www.ziyouz.com kutubxonasi


коят“ ; Абдулла Авлоний (1878—1934) „Туркий гулистон ёхуд 
ахлок“ , „Биринчи муаллим“ , „И кки н чи м уаллим“ , „М актаб 
ва гулистон“ ; С адриддин А йний „ П о к б о л а “ ; И см атулла 
Ра^матуллаев „Алифбе таълими“ ; Абдурауф Ф итрат „Адабиёт 
кридалари“ сингари асарларини яратиш билан улкада педа­

Download 2,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish