Бошланғич таълим кафедраси

maqsad, ehtiyoj hamda motiv bir biri bilan chambarchas bog‗lanib keladi. 
O‗quvchidagi kasbiy layoqat, qobiliyat va moyilliklarni o‗z vaqtida payqash, keyin 
unda qiziqishni shakllantirish va ushbu qiziqish asosida o‗quvchidagi iqtidorni 
yuzaga chiqarish o‗qituvchining kasbiy mahorati va kompetensiyasiga bog‗liq 
bo‗lgan jarayon hisoblanadi. 
Darhaqiqat, ta‘lim – tarbiyada iqtidorli bolalarni aniqlab, kasbga yo‗naltirish 
amaliy ishlari qancha erta boshlansa, uning samarasi shuncha erta namoyon bo‗ladi 
va insonning butun hayot tarziga ijobiy ta‘sir qiladi. Iqtidorli o‗quvchilar o‗ziga 
xoslikka ega bo‗lib, ularga har doim ta‘limning standart talablari to‗g‗ri 
kelavermaydi. Iqtidorli bolalarga xos bo‗lgan xususiyatlar sirasiga qiziquvchanlik, 
bilishga ehtiyoj, bitmas-tuganmas kuch-quvvat va mustaqillikni kiritish mumkin.
Ta‘limning shaxsga yo‗naltirilgan ushbu tizimida o‗quvchi maqsadni ko‗zlashi 
uchun unda mustaqil fikr, hamda o‗zi tanlagan kasb-hunar kolleji yoki oliy o‗quv 
yurtiga nisbatan qiziqish bo‗lishi zarur.Tahlilimiz boshida turgan qiziqish tushunchasi 
o‗quvchini harakatga, intilishga, o‗z oldiga maqsad qo‗yishga olib keladi. Albatta, bu 
o‗rinda o‗quvchining bilimdon bo‗lishi zarur sifatlardan biri hisoblanadi. 
O‗quvchining bilimi sayoz bo‗lsa, undagi topqirlik, hozir javoblik ko‗zga 
tashlanmaydi. O‗z-o‗zidan o‗quvchi tashabbusni qo‗lga kirita olmaydi. Demak, 
o‗quvchi ta‘limiy jihatdan kasbiy tayanch kompetensiyani qo‗lga kirita olmaydi. 
Ravshanki, bunday o‗quvchida maqsad aniq bo‗lmaydi. 

---

325 
O‗quvchilardagi iqtidor ular faoliyatining turli ko‗rinishlarida namoyon bo‗ladi. 
Chunonchi, o‗quv faoliyati, mustaqil fikrlash faoliyati, tasviriy faoliyat, fikrni bayon 
qilish, matematik hisoblash, sport sohasida yaqqol namoyon bo‗ladi. Shuningdek, 
o‗quvchilarning iqtidorlari ularning amaliy faoliyatlarida ham aks etadi. Shuning 
uchun ham o‗quvchilar o‗z iqtidorlarini ro‗yobga chiqarish uchun ta‘lim jarayonida 
bilim va ko‗nikmalarini muntazam oshirishlari lozim. O‗quvchilarning iqtidorlari 
ahloqiy me‘yorlar bilan uyg‗unlashgani sari mukammallashib boraveradi.O‗quvchi-
yoshlarni kasb-hunarga yo‗naltirish jarayoni tashkiliy jihatdan ko‗proq pedagogik 
xarakterga ega bo‗lsa-da, u mazmunan psixologik mohiyatga ega. Chunki, barcha 
pedagogik tadbirlar (tashqi ta‘sir) o‗quvchining kasbiy o‗zligini anglashi va ongli 
kasb tanlashi uchun xizmat qiladi, uning kasbiy o‗zligini anglash jarayoni (ichki 
ta‘sir) esa psixologik qonuniyatlar asosida kechadi. 
3-bosqich.O„rta maxsus, kasb-hunar ta‟limida.  
Ijtimoiylashuv – shaxsning muomala yordamida mazkur jamoaga, guruhga, 
jamiyatga xos bo‗lgan normalarni, qadriyatlarni, yo‗l-yo‗riqlarni o‗zlashtirish asosida 
uning shakllanish jarayonidir. Shaxsning ijtimoiylashuvi, moslashuvi, kasbiy 
ko‗nikishi boshqa shaxslar bilan o‗zaro muomalada bo‗lishida, ya‘ni guruhda, 
jamoada sodir bo‗ladi. 
Bu bosqichda akademik litsey yoki o‗rta maxsus kasb-hunar kolleji o‗quvchisida 
o‗ziga xos individual-ruhiy, irodaviy xarakter xususiyatlari shakllangan bo‗ladi. Bu 
vaqtga kelib, ularda tanlash motivi birmuncha aniq tus olgan, o‗quvchi egallamoqchi 
bo‗lgan kasbining ijtimoiy hayotdagi o‗rnini tushunib yetgan bo‗ladi. Bu jarayondagi 
ijtimoiylashuv o‗zining sifat ko‗rsatkichlariga ega bo‗lib, mehnatga va o‗z 
tengdoshlariga bo‗lgan munosabatlarida o‗zaro ham fikrlik bir-biriga maslahat berish, 
bir-birini qo‗llab-quvvatlash kabi motivlar barqaror tus ola boshlaydi. 
Qabul qilingan dasturga muvofiq, mamlakatimizda 9+3 sxemasi bo‗yicha 12 
yillik umumiy majburiy bepul ta‘lim tizimi joriy etilgan.
Bugungi kunda o‗sib kelayotgan yangi avlodimiz 12 yillik majburiy ta‘lim olish 
bilan birga aniq mutaxassislik va kasb-hunarga ega bo‗lishi kerak. Bu ayniqsa, 
qizlarimiz uchun muhimdir. Chunki yosh oilaning mustahkamligi avvalo qizlarning 
biror-bir mutaxassislikni egallab, hayotda o‗z o‗rniga ega bo‗lishi bilan bevosita 
bog‗liqdir. Shuningdek, erta turmushning oldini olishda ham keng jamoatchilik 
hamkorligini kuchaytirish maqsadida Respublikamiz bo‗yicha barcha akademik litsey 
va kollejlarda o‗quvchilarning onalari ishtirokida ―Qiz bolaning kasbi – uning baxti‖ 
mavzusida uchrashuv tadbirlari o‗tkazilganligi quvonarli holdir. Maqsad mustaqil 
davlatimizning har bir avlodini barkamol va o‗z kasbining ustasi qilib tayyorlashdan 
iboratdir. Buning uchun o‗quvchilarda o‗ziga yoqqan kasbga qat‘iy qiziqish hosil 
qilish uchun ularni zarur kasbiy ma‘lumotlar bilan tanishtirib borish lozim bo‗ladi. 
Bu o‗rinda akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari o‗zlari to‗g‗risida batafsil 
axborot berishlari, ochiq eshiklar kunini tashkil etib, turli kasb egalari bilan 
uchrashuvlar tashkil qilishi lozim. Bugungi kunning yana bir dolzarb muammolaridan 
biri kasb-hunar tanlashda ota-onalar bilan farzandlarining yoki tashxis natijalari bilan 
o‗quvchilarning fikrlari mos kelmasligidir. Bu esa o‗quvchilarning ruhiyatiga salbiy 
ta‘sir o‗tkazib, ularning qiziqishlari pasayib, ishtiyoqi qaytishga olib keladi. Natijada 
o‗quvchi hayotda o‗z o‗rnini topolmagan insonga aylanishi mumkin. 

---

326 
4-bosqich.Oliy ta‟lim bosqichi. 
Oliy ta‘limda asosan kasbiy bilimlar berilib, kasb tarbiyasi amalga oshiriladi. 
Bunda talaba bo‗lajak mutaxassis sifatida o‗zi tomonidan egallanayotgan pedagogik 
va 
psixologik 
bilimlar, 
pedagogikvakasbishlabchiqarishamaliyotlarigaalohidae‘tiborqarataboshlaydi. 
Ubo‗lajakmutaxassissifatidaquyidagilarnio‗zlashtiraboshlaydi. 
Bular: 

Izlanuvchanlik; 

Yaratuvchanlik; ijodkorlik; 

Analitiktafakkurgaegabo‗lishlik; 

Vaqtdanunumlifoydalanaolishlik; 

Kasbiyo‗z-o‗zigatalabchanlik; 

O‗zkuchivaimkoniyatlarigaishonish; 

Komunikativlik; 

Tashkilotchilik; 

Kasbiyo‗z-o‗zinitahliltahliletaolishvahakazolar. 
Bo‗lajak mutaxassislarda talabalik davridan ilmiy dunyoviy dunyoqarashni 
shakllantirish yig‗indisi va natijasida ma‘naviy ijtimoiy-innovatsion maydon vujudga 
keladi. Qachonki bo‗lajak mutaxassis shaxs sifatida o‗z-o‗zini kasbiy taftish eta olsa 
va o‗z imkoniyatlariga hamda kuchiga ishonsa, muvaffaqiyatsizlikka olib keluvchi 
omillarni yengib o‗ta oladi.
Ma‘lumki xalqda qadimgi bir maqol bor. ―Kasbga ega bo„lish” bir ma‘noni 
anglatadi. “Kasb egasi bo„lish‖ o‗ziga xos ma‘noni anglatadi yoki“Kasb bo„lsa 
qo„lingda, non topilur yo„lingda‖ degan dono xalqimiz. Albatta yaxshi mutaxassis 
o‗z kasbiga mehr – muhabbatni, qalbini, vujudini bag‗ishlasa, yetuk mutaxassis 
bo‗lishi aniq, bunihayottajribasibelgilaganvahozirgikundahamo‗zaksinitopmoqda.