Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси

 
MAVZU: ABU RAYXON BERUNIYNING MATEMATIKADAGI IJODI. 
REJA: 
1.Abu Rayxon Beruniyning xayoti va ijodi 
2.Abu Rayxon Beruniyning matematikadagi ijodi 
Abu Rayxon beruniy Muxammad ibn Axmad beruniy Xorazm voxasidagi kadimiy
shaxarlardan biri bulgan Kot shaxrida (xozirgi KK ASSR, Beruniy shaxri) 973 yil 4 sentyabrda 
tugilgan. Uning bolalike va yoshlik davri Kotda utdi. Kot shaxri Urta Osiyoning feodalizm 
davridagi tarakkiy etgan markaziy shaxarlardan biri bulgan. 
Beruniyda bolalik choglaridayok fanga chukur kizikish va uning tarmoklarini egallashga 
intilish boredi. U kuprok anik fanlarga kizikar edi. YOsh Beruniydagi bunday iste`dodni sezgan 
Abu Nasr ibn Irok uni uz tarbiyasiga oladi. Ibn Irok Xorazmning xukmron doiralariga karindosh 
bulib, u X-XI asrlarning eng yirik astranom va matematiklaridan edi. U uzok yillar davomida 
Beruniy bilan birga buladi, unga astranomiya va matematika soxasida ustozlik kiladi. Beruniy 
umrbod uz kalibida ustoziga bulgan chukur xurmat va minnatdorchilik xislarini saklab koladi. 
Beruniy 1031 yilda yozib tugatgan 80 bobdan iborat «Xindiston» nomli mashxur asarining 
ancha kismi astranomiya fanining turli masalalariga bagishlangan bulib, kolgan bulimlarida 
Xindiston xalklarida geografiya, tarix, filologiya, astranomiya va boshka fanlarning tarakkiyoti, 
xindlarning diniy karashlari, urf-odatlari, etnografiyasi bayon etilgan. 
«Xindiston» asarining XIII va XVI boblarida arifmetikaga doir masalalar, XV, XXIII va
XXIV boblarida esa geometriyaga doir masalalar bayon etilgan. 
Beruniy 1029-1034 yillar orasida yozgan «Kitob at-tafxim» asarida astranomiya va geodeziya 
bulimlaridan tashkari, geometriya va arifmetikaga doir bulimlarini kiratadi. 
Kitobda 533 ta savollar va ularning javoblari bulib, bulardan oldingi 119 tasi matematikaga 
tegishlidir. 1-37 savollar planimetriyaga, 38-56 savollar nisbatlar nazariyasiga, 57-71 savollar 
stereomtriyaga, 72-95 savollar muzika nazariyasiga, 96-108 savollar arifmetikaga, 109-115 savollar 
algebra va xarflar bilan xisoblashga, kolgan savollari astranomiyaning turli masalalariga, 
astralogiyaga va geodeziyaga bagishlangan. 
Arifmetika, algebra va sonlar nazariyasiga bagishlangan bulimlarning mundarijasi kiskacha 
shundan iborat: Beruniy eng avval son tushunchasiga ta`rif beradi.