Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси


Arximed teoremasining ayrim isbotlari



Download 2,11 Mb.
Pdf ko'rish
bet38/85
Sana23.05.2023
Hajmi2,11 Mb.
#942889
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   85
Bog'liq
O`zbekiston respublikasi oliy

Arximed teoremasining ayrim isbotlari 
Arximed isboti: 
DB yoyiga teng
 
DH yoyini ajratamiz, DH va DB kesmalarni utkazamiz, 
EG=EV ni ajratamiz , DG va DA ni utkazamiz . u vaktda DE perpendikulyar bulganidan DB = DG 
ga buladi . SHartga kura DS = DA bulgani va undan tashkari DB q DH bulgani uchun , AH q BS
buladi . ADH va HAD burchaklarning yiginidisi DBA yoki DGB ga teng buladi. Lekin DGB = 
GAD Q GDA shuning uchun GDA q HDA bulib , DG = DH va DA umumiy tomon bulganidan
, bu uchburchaklarda AG qAH buladi . Ammo AH q BS bulganidan AG q BC buladi. GE qEV 
bulgani uchun, AGQGEqBCQEB va AEqEVQVS buladi. Mana shuni isbotlash kerak edi. 
Beruniy isboti
DKO diametirini utkazamiz. DE ni L nuktagacha davom ettiramiz. DL ga 
parallel ON ni utkazamiz. DCL=OAH buladi. HD ni utkazamiz. U vaktda FHD tugri turtburchak 
va demak, DEFH tugri turtburchakdir.Bunda HDqFE va KS g`g` ED utkazamiz. K markazdan 
tushirilgan. KS kesma AV va HD vatarlariga perpendikulyar bulgani uchun, ularni teng ikkiga 
buladi, ya`ni HSqSD va uning uchun FMqME. Demak, koldik kesmalar AFqEB va HDqFE, demak, 
HDqBC. Bunda FEqBC bulib, ularga AF va EV uzaro teng kesmalar kesmalar kushilsa, 
AEqEVQVS buladi.
Arximed teoremasining turli xil isbotlarni bayon etgandan sung, Beruniy sinik chiziklarning 
xossalarini ifodalovchi yana bir necha teoremalarni keltirib, ularning xam IX-XI asr matematikalari 
tomonidan berilgan 18 xil isbotlarni, shuningdek uzi bajargan isbotlarni xam bayon etgan. 
Sungra Beruniy asarda gelometrik yasashga doir kator masalalarni echadi. Bulardan 
kuyidagilarni keltiramiz. 
Terak xakidagi kadimiy masala 
Ma`lum uzunlikdagi terak er sirtiga perpendikulyar xolda usib turgan edi. U shamolda sindi va 
shunday buldiki, uchi erga tegdi. Terakning tagidan uning erga tegib turgan uchigacha bulgan 
ma`sofa ma`lum. Terak singan joyining balandligini topish kerak. 
KS terak er sirti AS ga perpendikulyar bulsin. U V nuktada singan va bulingan uchi A nuktada erga 
tegadi. AS ma`lum, VS ni topish kerak. AVS tugri burchakli uchburchak tashkarisiga doira 
chizamiz. AVS yoyiining urtasida D nuktadan DE I AB va DF I AS larni utkazamiz. DF – yoyining 
urtasidan tushirilganligi uchun AS vatarni teng ikkiga buladi. U diametr buladi va AV diametrini 
doira markazida N nuktada kesadi Bunda 
DEH

va 
AFH

uxshash buladi. DHqHA 
bulginadin DEqAF buladi. Aylanadagi nuktadan diametriga tushirilgan perpendikulyar xossasiga 
asosan 
BE
DE
DE
AE

lekin DEqAFq1G`2 AS va birinchi teoremaga asosan AEqEVQVS bunda 
2
КС
АУ

. U vaktda 1() 
tenglik 
BE
AF
АЕ
КС

2
, yoki 
BE
AC
AC
KC
2

kurinishini oladi. Bunda KS va As berilgan, VE topiladi. 
AEqVEQVS tenglikdan 
BE
KC
BE
AE
BC




2
ya`ni VS topiladi. 


46 

Download 2,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish