"Аbu Rayhon beruniyning ilmiy merosi" mavzusidagi ilmiy ishning kirish qismini yozing

5-topshiriq. “Аbu Rayhon beruniyning ilmiy merosi” mavzusidagi ilmiy ishning kirish qismini yozing

“Аbu Rayhon beruniyning ilmiy merosi”.

Beruniy «Alosor al boqiya an alqurun alholiya» («Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar») asarini Jurjonda muhojirlik davrida yoza boshlagan va 1000-yilda tamomlagan. Beruniy uni yozishga juda katta tayyorgarlik koʻrdi. Qunt va matonat bilan turli xalqlar tarixi, madaniyati va tillarini oʻrgandi. Beruniy astronomiyaga oid «Al-Qonun al-Masʼudiy» («Masʼud qonuni») asarini sulton Masʼudga bagʻishladi. Kitobning qachon yozib tugatilgani aniqmas. Bu asar Beruniyning falakiyotga doir eng muhim asaridir. Uning oxirgi asari—«Dorivor oʻsimliklar haqida kitob» ning qoʻlyozmasi XX asrning 30-yillarida Turkiyada topildi. Asar «Saydana» nomi bilan mashhur, unda Sharqda, jumladan, Turkistonda oʻsadigan dorivor oʻsimliklarning tavsifi berilgan. U qoldirgan ilmiy meros 152 kitob va risoladan iborat. Uning asarlari mavzu jihatdan turli tuman. Asarlarining 70 tasi falakiyot, 20 tasi riyoziyot, 12 tasi geografiya va geodeziya, 3 tasi maʼdanshu noslik, 4 tasi xaritagrafiya, 3 tasi iqlimshunoslik, biri fizika, biri dorishunoslik, 15 tasi tarix va elshunoslik, 4 tasi falsafa, 18 tasi adabiyot va boshqa fanlarga oiddir.

4 - topshiriq. Quyidagi qurilmalar asosida gaplar tuzing va shu gaplar asosida matn yarating. (Nyuton qonunlari)
Kimning? tashkil qiladi.

Nimani?

Nima? bir-biriga teng.

Nimaning?

Qanday? harakatini saqlaydi.

Nimani?

Nima? proporsional.

Nimaga?

Nyuton qonunlari.

Nyutonning mexanika qonunlari — klassik mexanika asosini tashkil qiladigan uchta qonunlar hisoblanadi. Bu qonunlar I. Nyuton tomonidan taʼriflangan (1687). Birinchi qonun — har qanday jismga tashqi kuch taʼsir qilmaguncha u oʻzining tinch holatini yoki toʻgʻri chiziqli tekis harakatini saqlaydi. Bunga inersiya qonuni deyiladi. Ikkinchi qonun — harakat miqdori (jism massasi bilan tezlanishi koʻpaytmasi) ning oʻzgarishi jismga taʼsir qiluvchi kuchga proporsional, yoʻnalishi esa taʼsir etadi.

Uchinchi qonun — ikki jismning oʻzaro taʼsir kuchi bir-biriga teng, yoʻnalishi esa qarama-qarshi boʻladi. Bu aks ta’sir qonuni deyiladi. Nyutonning mexanika qonunlariga G.Galiley, X.Gyuygens hamda I.Nyutonning oʻzi oʻtkazgan koʻplab kuzatishlar, tajribalar va nazariy tadqiqotlar natijasida paydo boʻlgan. Nyutonning mexanika qonunlari elementar zarralar va tezligi yorugʻlik tezligiga yaqin moddalar uchun oʻrinli emas.