339
TA‟LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING
MUAMMOLARI VA ISTIQBOLLARI
Delov T.E., TATU
Axborot texnologiyalarini rivojlantirish so‗nggi yillarda zamonaviy jamiyatning
ustuvor vazifasidir. Zamonaviy sharoitda o‗quv jarayoni yangi axborot komplekslari
va tizimlari bilan doimiy ravishda o‗zaro aloqada bo‗lib, bu ta‘lim tizimiga yangi usul
va yondashuvlarni joriy etishga imkon beradi.
Shubhasiz, axborot texnologiyalarining rivojlanishi oliy ma'lumot tizimida
informatika sohasidagi so‗nggi yutuqlardan amaliy foydalanish uchun yangi
imkoniyatlarni o‗rganishni talab qiladi. Boshqa har qanday innovatsion jarayon
singari ta‘lim muhitida yangi axborot texnologiyalarini joriy etish pedagogik sohada
o‗zgarishlar kiritmoqda. Ta‘limni axborotlashtirish jarayoni o‗qituvchining ishi
uchun ham, o‗quvchini tayyorlash uchun ham qulay sharoitlarni yaratishga
qaratilgan. Ushbu jarayonda o‗qituvchi va talabaning o‗zaro munosabatlariga alohida
e'tibor beriladi. Ta‘lim tizimiga kiritilgan yangi texnologiyalar, kelajakdagi
mutaxassisning salohiyatini yo‗naltirish va ro‗yobga chiqarishda yangi yondashuvlar
tufayli imkoniyat yaratadi. Talaba shaxsini rivojlantirish, ham o‗quv, ham kasbiy
vazifalarni hal qilish strategiyasini ishlab chiqish ko‗nikma va malakalarini
shakllantirish eng muhim vazifalardan biridir. Yangi texnologiyalar talabalarning
ijodiy fikrlash darajasini oshirishga yordam beradi. Yangi imkoniyatlar orqali talaba
oldiga qo‗yilgan vazifani hal qilishga ko‗proq intiladi.
Ta‘lim tizimiga yangi axborot texnologiyalarini joriy etish va yangi axborot
tizimlarini rivojlantirish jahon ilm-fanining jadal rivojlanish omiliga aylandi. Axborot
texnologiyalari oliy o‗quv yurtlarining o‗quv-uslubiy majmualari va dasturlarida o‗z
aksini topishi kerak bo‗lgan zamonaviy dunyoda oliy
ta‘lim tizimini
axborotlashtirishning ahamiyatini anglash muhimdir. Mutaxassislarni qayta
tayyorlash tizimiga va ta‘lim tizimida ishlaydigan mutaxassislarning malakasini
oshirish dasturlariga e'tibor qaratish lozim. Avvalo biz o‗qituvchilar haqida
gapiramiz.
Zamonaviy texnologiyalarni qo‗llashda o‗qituvchining tushunchasi u
o‗quv jarayonining aniq vaziyatlarida zarurdir. Ta‘lim tizimini axborotlashtirishning
ikkita
asosiy
yo‗nalishi
mavjud.
Birinchi
yo‗nalish
boshqarilmaydigan
axborotlashtirishga mos keladi. Boshqaruvsiz axborotlashtirish o‗qituvchining
tashabbusi bilan amalga oshiriladi. Bunday axborotlashtirish o‗qituvchining fikriga
ko‗ra o‗quv jarayonining eng dolzarb jihatlarini takomillashtirishga qaratilgan.
Boshqa yo‗nalish ta‘lim tizimini boshqariladigan axborotlashtirishga ta'sir qiladi.
340
Axborotlashtirishning ushbu turi moddiy resurslar bilan ta'minlanadi va umumiy
printsiplarga muvofiq kontseptsiya va dasturga ega.
Ta‘lim tizimida axborot texnologiyalaridan foydalanish ularni qo‗llashning turli
yo‗nalishlariga ega bo‗lishi mumkin. Shunday qilib, o‗qituvchining rivojlanishining
hozirgi bosqichida o‗quv jarayonining deyarli barcha bosqichlarida yangi
texnologiyalardan foydalanish imkoniyati mavjud. Axborot texnologiyalari nazariy
materiallarni tayyorlashda, intizomni axborot-uslubiy ta'minotini ishlab chiqishda,
darslar uchun ko‗rsatma materiallarni ishlab chiqishda, talabalarni imtihon qilishda,
o‗rganish taraqqiyoti statistikasini to‗plash va tahlil qilishda ishlatilishi mumkin.
Ta‘limni axborotlashtirishning asosiy elementlari sifatida uchta komponentni ajratish
kerak:
-Informatsion texnologiya;
-ushbu texnologiyalardan foydalanishga imkon beruvchi dasturiy ta'minot;
-
texnologiyalari amalda qo‗llaniladigan apparat.
So‗nggi yillarda eng istiqbolli va tez rivojlanayotgan texnologiyalardan biri bu
masofadan o‗qitish texnologiyasi. Masofadan o‗qitish ta‘lim xizmatlari majmuini aks
ettiradi. Ushbu texnologiya bo‗yicha ta‘lim xizmatlari ixtisoslashtirilgan ta‘lim
muhiti yordamida amalga oshiriladi. Bunday ta‘lim muhitining tuzilishi axborot
texnologiyalari va ma'lumotlarni uzatish vositalari, dasturiy ta'minot va tashkiliy-
uslubiy ta'minot tomonidan amalga oshiriladi. Masofaviy o‗qitish talaba va o‗qituvchi
o‗rtasida ularning bevosita uchrashuvisiz interaktiv muloqotni amalga oshirishga
imkon beradi. Tanlangan dastur bo‗yicha ma'lum bir bilim massivini mustaqil
ravishda rivojlantirish imkoniyati mavjud. Masofaviy o‗qitish texnologiyasi
o‗quvchida maxsus ta‘lim usullari va texnologiyalari tufayli mustaqil fikrlash
qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan. Intellektual faoliyatni rag'batlantirish va yangi
ko‗nikmalar va bilimlarni olish uchun yuqori motivatsiyani ta'minlash o‗quv
jarayonining aniq maqsadlarini belgilash va unga talabani jalb qilish tufayli erishiladi.
Masofaviy ta‘lim tizimidagi maxsus yondashuv ta‘lim samaradorligini beradi.
Talabalar uchun materiallar har bir ta‘lim mavzusi bo‗yicha tizimlashtirilgan
bilimlarni olish imkonini beradigan tuzilgan shaklda taqdim etiladi. Masofaviy ta‘lim
tizimidagi asosiy muammo talabani o‗quv jarayoniga jalb qilishdan iborat. Masofaviy
o‗qitish texnologiyasi zamonaviy telekommunikatsiya muhitiga mos keladigan ta‘lim
usullari va usullari bilan qurilganligi aniq. Shu munosabat bilan o‗quv jarayonida
taqdim etiladigan ma'lumotni talabani passiv iste'molchidan emas, balki ushbu
jarayonning faol ishtirokchisidan iborat qilish muammosi mavjud. So‗nggi yillarda
masofaviy o‗qitishning "gamifikatsiyasi" kontseptsiyasi tufayli sezilarli rivojlanish
bo‗ldi.
Ushbu
kontseptsiya
jamiyat
hayotining
turli
sohalarida
o‗yin
341
mexanizmlaridan, haqiqiy, o‗yindan tashqari vazifalar va muammolarni hal qilish
tamoyillari va vositalaridan foydalanishga asoslangan. Shu bilan birga, ushbu
texnologiyani qo‗llashda o‗quvchilarni o‗quv jarayoniga jalb qilish tizimini yaratish
muammosi yotadi. O‗qishning rasmiy o‗yin jihatlariga haddan tashqari ishtiyoq
o‗rganilayotgan fanning materiallarini ishlab chiqishga salbiy ta'sir ko‗rsatishi
mumkin. Ilgari ko‗rib chiqilgan texnologiyalardan tashqari, o‗rganishda ishlatiladigan
boshqa zamonaviy texnologiyalar ham mavjud. Konferentsiya aloqasi texnologiyasini
isbotlangan zamonaviy axborot texnologiyalariga yo‗naltirish zarur. Ta‘lim
jarayonida konferentsiya aloqasi texnologiyasi katta imkoniyatlarga ega; ushbu
texnologiyani qo‗llash ta‘lim jarayonida yuzaga keladigan bir qator vazifalarni hal
qilishga imkon beradi. Videokonferentsiya orqali masofadan turib mashg'ulotlar
o‗tkazish imkoniyati mavjud, shu bilan o‗qituvchiga yoki mutaxassisga o‗qitilganlar
bilan shaxsiy uchrashuvga bormaslik imkoniyati beriladi.
Ta‘lim jarayonida jamoaviy ijodkorlik va o‗zaro munosabatlarning
ixtisoslashgan muhitini yaratish ham yanada rivojlanishni taqozo etadi. Mavjud
texnologiyalar, shu jumladan MediaWiki texnologiyalari zamonaviy ta‘lim tizimida
etarli darajada samarali foydalanilmayapti. Kollektiv ta‘lim ko‗p o‗lchovli modellarni
yaratish orqali chuqur bilim olishning yangi imkoniyatlarini ochib beradi.
Internetning so‗nggi rivojlanish tendentsiyalari asosida zamonaviy texnik vositalar va
zamonaviy dasturiy ta'minot yordamida ixtisoslashtirilgan loyihalardagi ishlarda
jamoaviy ishtirok etish uchun katta imkoniyatlar mavjud.
Ta‘lim jarayonida mobil texnologiyalar va mobil vositalardan foydalanishga
alohida e'tibor qaratish lozim. Mobil qurilmalar va mobil dasturlarning rivojlanishi
bilan talabalar yangi ta‘lim shakllaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‗lmoqdalar.
Ta‘lim jarayoni yanada jozibali, qulayroq bo‗ladi. Joylashuvidan qat'i nazar, mobil
texnologiyalardan foydalanish mavjudligi muhim afzalliklarni beradi. Mobil vositalar
va mobil texnologiyalar materialni idrok etishni kengaytirishga yordam beradi,
o‗quvchining xotirasini faollashtiradi va muloqot qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Xalqaro hamkorlik va hamkorlik sohasida ta‘limni rivojlantirish istiqbolli
yo‗nalishdir. Ta‘lim tizimini rivojlantirish, tajribani o‗rganish, ilmiy tadqiqotlar
sohasidagi o‗zaro aloqalarni yangi aloqa texnologiyalari orqali amalga oshirish
mumkin.
Xulosa. Ta‘limni axborotlashtirishning asosiy muammosi bu jarayonni amalga
oshirishda tizim yondashuvining etishmasligi. Ko‗pgina hollarda axborot
texnologiyalari o‗z tashabbusi bilan oliy o‗quv yurtlarida qo‗llaniladi. Axborot
texnologiyalari o‗qituvchilaridan o‗quv jarayonida foydalanish samaradorligi sezilarli
darajada farq qiladi. Ta‘lim muassasalarini jihozlash texnologik yutuqlar vositalari
342
ham har xil. Ta‘lim muassasasida ishlatiladigan dasturiy ta'minot va dasturiy
ta'minotning sifati har doim ham yuqori darajada emas. Ro‗yxatdagi muammolar
majmuasi umuman ta‘lim tizimiga va uning keyingi rivojlanish shartlariga ta'sir
qiladi. Shunga qaramay, axborot texnologiyalarining ta‘lim tizimida foydalanish
samaradorligi aniq. Axborot texnologiyalari o‗quv jarayoniga tatbiq etilishi bilan
nafaqat o‗rganish jarayonining intensivligini oshirishga, balki o‗quvchilarning bilim
sifatini oshirishga ham muvaffaq bo‗ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |