Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

4-MAVZU: XVIII asr Fransuz burjua inqilobi. Birinchi imperiya davrida 
Fransiya
Reja:
1.
Inqilob arafasida Fransiya. 
2.
Inqilibning boshlanishi, borishi va bosqichlari. 
3.
Yakobinchilar diktaturasi 
4.
Termidorchilar Konventi va Direktoriya davrida Fransiya. 
5.
Napoleon Bonapartning hokimiyat tepasiga kelishi. 
6.
Fransiyaning bosqinchilik urushlari. 
7.
Napoleonning ichki siyosati. 
8. Yevropa davlatlarining Fransiyaga qarshi urush harakatlari. 
9. Napoleon imperiyasining inqirozi. 
Tayanch tushunchalar:
Feodal mustabid tuzumning inqirozi. “Notabllar majlisi". Bosh shtatlarning 
chaqirilishi. Millat majlisi. Ta'sis majlisi. Bastiliyaning olinishi. "Inson va fuqaro 
huquqlari deklaratsiyasi". 1791 yilgi konstitutsiya. Varenn inqirozi. Kordelerlar. 
Yakobinchilar. Jirondistlar. Felyanlar. Montanyarlar. Qonun chiqaruvchi majlis. 
1792 yil 10 avgustdagi xalq qo'zg'oloni. Millat Konventi. Respublikaning e'lon 
qilinishi. Yakobinchilar diktaturasi. Termidorlar Konventi. 1795 yilgi 
konstitutsiya. Direktoriya. "Grakx" Babyov va "Tenglar jamiyati". Fransiyaning 
bosqinchilik urushlari. 18-bryumer davlat to'ntaruvi.Napoleon Bonaparl. Avstriya 
urushi. Italiyaning taslim bo'lishi. Misr urushi. Direktoriya. Konstitutsiya va 1-
Konsullik. "Napoleon kodeksi". Monarxiyaning tiklanishi va uning xarakteri. "Le 
shapele" qonuni. Berlin dekreti. "Kontinental blokada".Tilzitsulhi. Erfurt 
muzokaralari. Buxarest sulhi. Rossiyaga hujum.6-koalitsiya. "Xalqlarjangi". 
Shomon shartnomasi. Vena kongressi. Legitimizm. Napoleon tomonidan Fransiya 
taxtini qayta egallanishi. 7-koalitsiya. Muqaddas Elena surguni. Muqaddas Ittifoq. 
Inqilob arafasida Fransiya 
XVIII asrning 80-yillari oxirida Fransiyada feodal-mustabid tuzumning 
inqirozi keskinlashdi. 1787-1789 yillarda savdo-sanoat inqirozi yuz berdi. Bu 
inqirozni 1776 yilda Angliya bilan imzolangan shartnoma keltirib chiqardi. Bu 
sharlnomaga ko'ra, fransuz bozorlari ancha arzon narxdagi ingliz mahsulotlari 
uchun ochib qo'yildi. Mamlakatning ishlab chiqarishida turg'unlik davri bohlanib, 
ishsizlar soni keskin oshdi. 1788 yilgi qahraton qish tufayli qishloq xo'jalik 
ekinlarini 
hosildorligi 
tushib, 
g'alla 
tanqisligi 
natijasida 
oziq-ovqat 
mahsulotlarining 
narxi 
oshib 
ketdi. 
Xalq 
ommasining 
ahvoli 
og'irlashdi.Hukumatning ushbu inqirozdan chiqish uchun layoqatsizligi ro'y-rost 
ma'lum bo'ldi.Davlat qarzi 1,5 milliard frankni tashkil qilib, 1789 yilga kelib, 
keyingi 14 yil ichida u 3 barobar oshdi. Monarxiya moliyaviy bankrotlik 
bo'sag'asiga kelib qoldi. Bosh nazoratchi Tyurgo soliqlarning bir qismini imtiyozli 
tabaqalarga ham joriy qilishni taklif qildi. Hatto toifalarga qaramasdan umumiy 
yer solig'ini solish to'g'risida loyiha ishlab chiqildi.1787 yil davlatning ikki 

---

43 
imtiyozli tabaqalari - dvoryanlar va ruhoniylardan yordam olishga umid qilgan 
monarxiya ularning orasidan saylab olingan vakillar - notabllar majlisini chaqirdi. 
Ammo ular qirol tomonidan taklif qilingan islohotlarni tasdiqlashdan bosh 
tortdilar va qirolning hokimiyatini o'zlarining manfaati yo'lida cheklashga urinib, 
Bosh shtatlarni chaqirishni talab qildilar. 1614 yildan beri Bosh shtatlarning 
chaqirilmay kelinishiga sabab 3-tabaqaning siyosiy talablar bilan chiqishi edi. 
Bosh shtatlarning chaqirilishi, 1789 yilning bahoriga tayinlandi. Shahar va 
qishloqlarda tabaqalarning talablariga mos ravishda deputatlarning dasturlari 
ishlab chiqila boshlandi. Ko'pchilik dehqonlarning dasturlarida siyosiy talablar 
qo'yilmadi, ammo ularda "ahmoqona odatlarni" bekor qilish, soliqlarni 
kamaytirish kabi talablar mavjud edi. Savdogarlarning nakazlari asosan o'rta 
asrlardan beri mavjud bo'lgan sanoat reglamentatsiyasini bekor qilishni, barcha 
tabaqalarni bir xilda soliqqa tortishni va qisman qirol hokimiyatini cheklashni 
talab qilmoqda edi. Hatloki, xalq orasida Bosh shtatlar tomonidan qabul qilinishi 
kutilayotgan "konstitutsiya" so'zi ommalashdi.Qirol Lyudovik XVI (1774-1792 
yil) bir qancha yon berishlarga majbur bo'ldi. Mamlakatning moliya, sanoat va 
savdo bo'yicha bosh nazoratchisi lavozimiga sanoatchi moliyachilar orasida 
tashkil bo'lgan mo'tadil islohotlar tarafdori, shveytsariyalik bankir Nekker taklif 
qilindi.Saylovchilarning sonidan kelib chiqqan holda, 3-tabaqa deputatlarining 
soni 2 marotabaga oshdi. Mamlakatning 25 yoshga yetgan, doimiy yashasb joyiga 
ega bo'lgan va soliqlarni to'lab turgan barcha erkak aholisi saylash huquqiga ega 
edi. Ovoz berish avvalgidek tabaqalar asosida bo'lishi rejalashtirildi. Fransiyada 
aholini mulkiy ahvoliga qarab emas, balki ular foydalanayotgan imtiyozlarga ko'ra 
tabaqalar bo'yicha bo'lish qabul qilingan. Birinchi va ikkinchi tabaqalar 
uchinchisiga qaraganda ikki barobar ortiq o'rinlarga ega edi.