Jinoyat qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi deganda nima tushuniladi? Moddiy tarkibli, formal tarkibli jinoyatlarni ta’riflab bering

Jinoyatning obyektiv tomoni 
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 14-moddasi mazmunidan kelib 
chiqqan holda, qayd etish mumkinki, jinoyatning obyektiv tomoni jinoyatning 
tashqi jihatdan namoyon bo‘lishi, jinoiy qilmishni amalga oshirishni ifodalaydi. 
Ya’ni, jinoyatning obyektiv tomoni jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan 
ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazishi yoki zarar yetkazishning real xAfviga 
ega bo‘lishi lozim. Obyektiv tomonga qilmishning o‘zi, uning ijtimoiy xavfli 
oqibatlari, qilmish va oqibatlari o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish, shuningdek 
jinoyat sodir etish usullari, quroli (vositalari), vaqti, joyi va sharoitlari kiradi. 
Jinoyatning obyektiv tomoni – jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan ijtimoiy 
munosabatlarga zarar yetkazuvchi yoki zarar yetkazishning real xAfviga ega 
bo‘lgan jinoiy namoyon bo‘lishning tashqi shaklidir. Obyektiv tomon harakat 
yoki harakatsizlik bilan ijtimoiy xavfli qilmish sodir etishda, ijtimoiy xavfli 
oqibatda, sodir etilgan qilmish va vujudga kelgan oqibat o‘rtasidagi salbiy 
bog‘lanishda hamda vaqt, joy, usul, sharoit, jinoyat sodir etish quroli, vositasida 
ifodalanishi mumkin. Zaruriy belgilar jinoyat tarkibining barcha turlariga xos. 
Moddiy tarkibli jinoyatlarda zaruriy belgi ijtimoiy xavfli qilmish, oqibat, 
qilmish va oqibat o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish. Formal va kesik tarkibli 
jinoyatlarda faqatgina qilmish zaruriy belgi sanaladi. Fakultativ belgilar jinoyat 
huquqining umumiy qoidasiga ko‘ra qilmishni kvalifikatsiya qilishga ta’sir 
etmaydi. Shunga qaramay ular jinoyat obyektiv tomoni tuzilishida ishtirok etadi 
(vaqt, joy, sharoit, jinoyat sodir etish usuli va vositasi). 
9.
Jinoyat subyekti, uning zaruriy va fakultativ belgilari. 
Jinoyatning subyekti – Jinoyat kodeksi bilan taqiqlangan ijtimoiy xavfli 
qilmishni sodir qilgan va qonunga muvofiq ravishda jinoiy javobgarlikka 

---

tortilishi mumkin bo‘lgan yoshdagi jismoniy shaxsdir. Jinoyat umumiy 
subyektining zaruriy belgilari quyidagilar: 79 - jismoniy shaxs bo‘lishlik; - 
jinoyat qonunida belgilangan yoshga yetganlik; - aqli rasolik. Jinoyatning 
maxsus subyekti zaruriy belgilari: Umumiy subyektning zaruriy belgilaridan 
tashqari yana boshqa maxsus belgilari bo‘lishi talab qilinadigan subyektdir. 
Masalan, mansabdor shaxs, harbiy xizmatchi, xavfli yoki o‘ta xavfli retsidivist 
va hokazolar. Yuqoridagi belgilar jinoyat subyektining yuridik belgilari 
hisoblanadi. Bu belgilar barcha jinoyatlar uchun zaruriy belgi bo‘lib, ulardan 
birining mavjud emasligi qilmishning jinoiyligini istisno qiladi. Amaldagi 
qonunchilikka asosan, jinoyatning subyekti jismoniy shaxslar bo‘lib, ularga 
O‘zbekiston Respublikasi hududida yoki hududidan tashqarida jinoyat sodir 
etgan O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari, chet el fuqarolari yoki 
fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar kiradi. Sababi jismoniy shaxslargina o‘z 
qilmishining ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglashi, uning ijtimoiy xavfli 
oqibatlariga ko‘zi yetishi va o‘z harakatlarini boshqara olishi mumkin. 
10.