Jinoyat qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi deganda nima tushuniladi? Moddiy tarkibli, formal tarkibli jinoyatlarni ta’riflab bering

Jinoyatlarni moddiy, formal va kesik tarkibli turlarga tasniflashning 
ahamiyatini tushuntiring. 
Moddiy tarkibli jinoyat qonun chiqaruvchi tomonidan jinoyatning obyektiv 
tomonida nafaqat qilmish, balki ijtimoiy xavfli oqibat ham zaruriy belgi sifatida 
o‘rnatilgan tarkibli jinoyat hisoblanadi. Moddiy tarkibli jinoyatlarda jinoiy 
oqibat yuz berishini qonun chiqaruvchi jinoyat qonunida ko‘rsatilgan va 
belgilangan oqibatning yuzaga kelishi bilan bog‘laydi (masalan, JKning 105-
moddasida – o‘rtacha og‘ir shikast yetkazish). Moddiy tarkibli jinoyat tarkibi – 
bu jinoyatning tamom bo‘lish paytini qonun chiqaruvchi jinoiy oqibat bilan 
bog‘lagan tarkibidir. Agar qilmish natijasida jinoiy oqibat yuz berishi zaruriy 
belgi sifatida nazarda tutilgan bo‘lsa, jinoiy oqibatning yuz bermasligi 
qilmishda jinoyat tarkibi mavjud emasligini anglatadi. Aybdor bunday hollarda 
tegishli jinoyatni sodir etishga suiqasd qilganlik uchun javobgarlikka tortilishi 
mumkin. Formal tarkibli jinoyatlar obyektiv tomondan faqatgina bitta belgi – 
qilmish (harakat yoki harakatsizlik)dan iborat jinoyat tarkiblari. Formal tarkibli 
jinoyatlar tamom bo‘lgan deb baholash uchun jinoyat qonuni bilan belgilangan 
47 qilmishni amalga oshirishning o‘zi kifoya, bunda oqibatning yuz berishi 
shart emas (masalan, JKning 139-moddasi – boshqa shaxsni sharmanda 
qiladigan uydirmalar tarqatish). Formal tarkib deganda jinoyat tarkibining 
shunday turi tushuniladiki, unda jinoyat tamom bo‘lgan deb hisoblash uchun 
qilmishning sodir etilganligining o‘ziyoq yetarli bo‘ladi. Qilmish natijasida yuz 
berishi mumkin bo‘lgan u yoki bu oqibatning yuz bergan-bermaganligi bunda 
ahamiyatsiz. 
Kesik tarkibli jinoyatda qilmish oqibatning sababi sifatida real xAfv keltirib 
chiqaradi. Kesik tarkibli jinoyat jinoyatning ilk bosqichi unga tayyorgarlik 
ko‘rish bosqichidayoq tamom bo‘lgan deb topiladi. 48 Kesik tarkib – 
jinoyatning shunday tarkibiki, qilmishni tamom bo‘lgan deb baholash uchun 

---

nafaqat oqibatning berishi talab etilmaydi, balki oqibatga sabab bo‘luvchi 
qilmishni oxiriga yetkazish ham talab qilinmaydi (masalan, jinoiy uyushma 
tashkil etish). Shunga ko‘ra kesik tarkibli jinoyat tarkibida jinoyat sodir etishga 
suiqasd mavjud bo‘lmaydi, qilmishni amalga oshirishni boshlashning o‘zi 
tamom bo‘lgan jinoyat sifatida baholanadi. 
7.