Jinoyat qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi deganda nima tushuniladi? Moddiy tarkibli, formal tarkibli jinoyatlarni ta’riflab bering

Jinoyat obyekti va predmetini tahlil qiling. 
Jinoyat obyekti — bu jinoyat qonuni doirasida qo‘riqlanadigan, shuningdek 
jamiyatga zarar yetkazadigan yoki shunday zarar yetkazishning real xAfvini 
tug‘diradigan ijtimoiy qilmishlardan muhofaza qilinuvchi ijtimoiy 
munosabatlar. Jinoyat huquqi jinoyat obyektlarini ularning vertikalligi va 
gorizontalligiga ko‘ra ikkiga ajratadi. Vertikalligiga ko‘ra an’anaviy ravishda, 
jinoyat obyektining uch turi farqlanadi: umumiy, turdosh va bevosita. Bu JK 
Maxsus qismi tuzilishiga hamohangdir. JK Maxsus qismining turdosh 
obyektlari bob hamda boblardagi moddalarga ko‘ra bo‘linadi. Amaldagi JK 
tuzilishi birmuncha o‘zgargan. Uning Maxsus qismi bo‘lim va boblarga 
ajratilgan. Bunday tuzilishga muvofiq, vertikalligiga ko‘ra jinoyat obyekt turlari 
quyidagilardan iborat: umumiy, turdosh, bevosita. Gorizontalligiga ko‘ra 
tasniflash bevosita obyekt darajasida amalga oshiriladi. Unda jinoyat 
obyektning 3 turi ajratiladi: asosiy, qo‘shimcha va fakultativ obyekt. 
Jinoyatning umumiy obyekti – jinoyat qonuni bilan jinoiy tajovuzlardan 
qo‘riqlanadigan barcha ijtimoiy munosabatlar yig‘indisi. Agar Maxsus 
qismning barcha moddalari tahlil qilinadigan bo‘lsa, ijtimoiy munosabatlarning 
to‘liq ro‘yxati yig‘indisi shaklida jinoyat-huquqiy muhofaza qilinadigan 
umumiy obyekt hosil bo‘ladi. Turdosh obyekt – bu huquqiy tabiatiga ko‘ra bir 
turdagi jinoyatlardan jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan turdosh hamda 
o‘zaro aloqador ijtimoiy munosabatlar guruhi 
Jinoyatning bevosita obyekti – bu jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan bir yoki 
bir necha o‘xshash obyektning bir qismi bo‘lib, muayyan jinoiy qilmishning 
obyekt vazifasini bajaradi. 
Asosiy obyekt – bu muayyan jinoyat-huquqiy norma bilan qo‘riqlanadigan 
hamda konkret qilmish orqali zarar yetkaziladigan ijtimoiy munosabat. 
Qo‘shimcha obyekt – jinoiy javobgarlikka sabab bo‘ladigan qilmish natijasida 
unga zarar yetkazadigan yoki zarar yetkazishning real xAfvini keltirib 
chiqaradigan muayyan ijtimoiy munosabat. Biroq qo‘shimcha bevosita obyekt 
boshqa o‘xshash obyekt doirasida ham bo‘lishi mumkin. Fakultativ obyekt – 
muayyan jinoyat sodir etilishi natijasida zarar yetkazilishi, shuningdek zarar 
yetkazilmasligi ham mumkin bo‘lgan konkret ijtimoiy munosabat. 
Jinoyat predmeti – moddiy tusdagi narsa, jism bo‘lib, jinoyat sodir etayotgan 
shaxsning jinoiy qilmishi natijasida unga bevosita ta’sir ko‘rsatiladi. Jinoyat 

---

predmeti – jinoyat tarkibining fakultativ belgisi. Jinoyat predmetiga ta’sir etish 
orqali jinoyat sodir etayotgan shaxs ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazadi. 
Biroq, jinoyat predmeti jinoyat sodir etilishida jinoyat predmeti sifatida ishtirok 
etgan hollardagina mavjud bo‘ladi va ijtimoiy munosabatning bir qismi 
sanaladi. Jinoyat predmetining ajratib ko‘rsatilishining mohiyati jinoiy qasdning 
ijtimoiy munosabat – obyektga qaratilganligini tushunib yetishda ifodalanadi. 
Shunga ko‘ra jinoyat predmeti deganda jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan 
ijtimoiy munosabatda mavjud bo‘lgan moddiy yoki nomoddiy ne’mat 
tushuniladi. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, jinoyat predmeti 
bevosita jinoyat sodir etayotgan shaxsning qasdi bevosita qaratilgan obyektning 
muayyan qismi. Aynan jinoyat predmeti orqali jinoyat qonuni bilan 
qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkaziladi. Jinoyat predmeti 
jinoiy qasd qaratilgan obyektning markaziy qismi hisoblanadi. Biroq, ijtimoiy 
munosabatning zaruri 
8.