Elektroakustika

harakat 
tenglamasi
deb ataladi va har qanday shakldagi to‘lqinlarning tovush 
bosimi va tebranma tezligini bog‘laydi. 
Frontlarining shakli bo‘yicha tovush to‘lqini yassi va sferik 
to‘lqinlarga ajraladi. 
2.4. Tovush tebranishlari 
 
Suvning yuqori qatlam tebranishlari yuqori va pastga, ya’ni 
tebranishlar tarqalishi yo‘nalishiga perpendikulyar tebranadi. Tovush 
tebranishlari birmuncha boshqacharoq, aynan tebranishlar tarqalishiga 
mos yo‘nalishda bo‘ladi.
Birinchi turdagi tebranishlar 
ko‘ndalang
, ikkinchisi - 
bo‘ylama 
tebranish deb ataladi. Bo‘ylama tebranishlarning hosil bo‘lishini 
aniqlash uchun quyidagi misolni ko‘rib chiqamiz: aytaylik qator 
material-havo malekulalari, suv yoki boshqa modda zarrachalari mavjud 
(tovush tebranishlari har qanday elastik muhitda tarqaladi) va bu 
zarrachalar bir – birlaridan teng masofada va turg‘un muvozanatda 
joylashgan (2.3.1-rasm). 
Agarda birinchi zarrachani turtib chapdan o‘ngga siljitsak, u 
ikkinchi zarrachani turtadi, ikkinchi zarracha - uchinchisini turtadi, va 
h.k.

---

47 
2.3-rasm 
Shunday qilib, bir nechta birinchi zarrachalar yaqinlashib 
zichlashadi (2.3.2-rasm) O‘ng tomonga ma’lum masofagacha siljib 
zarrachalar dastlabki holatga qaytishga intiladi, siljish kuchi natijasida 
hosil bo‘lgan energiya keyingi zarrachalarga o‘tadi, ular oldingi 
zarrachalar singari o‘zaro zichlashadi shunday qilib, zarrachalarning 
zichlashishi o‘ng tomonga suriladi, avval zichlashish bo‘lgan joyda, 
zarrachalar siyraklashadi (2.3.3-rasm). Keyingi zichlashish va 
siyraklashish 2.3.4 va 2.3.5-rasmlarda ko‘rsatilgan. 
Biz zarrrachalarning chapdan o‘ngga va o‘ngdan chapga muvozanat 
holati oldida harakatlanishini ko‘ramiz. Zichlashish va siyraklashishning 
barchasi bir tomonga yo‘nalgan to‘lqinni tashkil etadi. 
Ko‘rib chiqilgan misoldan real voqealariga o‘tsak, tovush 
tebranishlari havoda tarqalib, havo zarrachalarining ketma-ket 
zichlashishi va siyraklashishi ta’kidlab o‘tamiz. Tovush to‘lqinlari 
tarqalishi yo‘nalishida o‘rnatilgan sezgir asbob tovush bosimining 
davriy o‘zgarishini qayd etadi. Boshqacha aytganda, mavjud nuqtadagi 
o‘zgarmas bosim, vaqti-vaqti bilan goh oshib (siqilib), goh pasayib 
(siyraklashib) turadi. Bosim o‘zgarishi qiymati