Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

2-§. Vasiyatnomaning shakllari
Vasiyatnomaning huquqiy ahamiyatini hisobga olib, qonun uning 
shakliga alohida e ’ tiborn i qaratgan. FK ning 1124- m oddasida 
vasiyatnomaning yozma shakli belgilab, uning yozilgan joyi va vaqti 
ko'rsatilishi shart qilib ko'rsatilgan.
Qonunda belgilangan shaklda tuzilmagan vasiyatnoma haqiqiy 
hisoblanmaydi (FKning 1130-moddasi). Vasiyatnoma bir tomonlama bitim 
bo'lgani sababli, uni haqiqiy emas deb topish asoslari FKning bitimlari 
haqidagi (115-moddasi) qoidalari tartibida amalga oshiriladi.
Notarial tasdiqlangan vasiyatnomalar va notarial tasdiqlangan 
vasiyatnomalarga tenglashtirilgan vasiyatnomalar yozma shaklda tuzilgan 
hisoblanadi Vasiyatnoma vasiyat qoldiruvchining o'z qo'li bilan yoki uning 
so'zidan notarius tomonidan yozilgan va shaxsan imzo qilingan bo'lishi kerak.
Vasiyat qoldiruvchining jismoniy nuqsonligi, kasalligi yoki savodsizligi 
oqibatida vasiyatnomani o'z qo'li bilan yozib imzo qo'yish imkoniyati 
bo'lmaganda, uning iltimosiga ko'ra boshqa shaxs tomonidan yozilib, imzo 
qo'yilishi mumkirL Bunday hollarda, albatta, vasiyatnomaning guvohlantiruvchi 
notarius yoki qonun bilan vasiyatnomalami guvohlantirish huquqi berilgan 
mansabdor shaxslaming ishtirokida, vasiyatnoma vasiyat qoldiruvchining o'z 
qo'li bilan yozib, imzolay olmaganligining sabablari ko'rsatilishi shart
«Notariat to'g'risida»gi qonunning 30-moddasiga asosan notarial 
harakatlar notariat idorasi yoki fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organi 
joylashgan binoda amalga oshirilishi kerak. Fuqaro kasalligi, nogironligi 
tufayli yoki boshqa sabablarga ko'ra, davlat notariat idorasiga, fuqarolar 
yig'ini raisi (oqsoqol) yoki xususiy amaliyot bilan shug'ullanuvchi notarius 
huzuriga bora olmaydigan ayrim hollarda notarial harakatlar mazkur 
fuqaro turgan joyda amalga oshirilishi mumkin.
Vasiyatnomani vasiyat qiluvchining o'rniga imzolash man qilingan 
shaxslaming tizimi FKning 1124-moddasida belgilab qo'yilgan.
Bular quyidagilar:
- 
notarius yoki vasiyatnomani tasdiqlash huquqi berilgan mansabdor 
shaxs;

---

- vasiyatnoma kimning foydasiga tuzilgan yoki kimga nisbatan 
vasiyat majburiyati yuklatilgan bo'lsa, o'sha shaxs, uning eri (xotini), 
bolalari, ota-onasi, nevaralari va chevaralari;
- vasiyat qoldiruvchining qonun bo'yicha merosxo'rlari;
- to'liq muomala layoqatiga ega bo'lmagan fuqarolar;
- savodsizlar va vasiyatnomani o'qiy olmaydigan boshqa shaxslar;
- yolg'on guvohlik berganlik uchun muqaddam sudlangan shaxslar.
«Notariat to'g'risida»gi qonuning 37-moddasiga binoan, notariuslar
o'z nomiga va o'z nomidan, xotini(eri) nomiga hamda uning nomidan, 
xotinining (erining) va o'zining qarindosh-urug'lari (ota-onasi, bolalari, 
nabiralari, tug'ishgan aka-uka va opa-singillari), ular bilan vasiylik va 
homiylik tufayli bog'langan shaxslar nomiga hamda ularning nomidan, 
shuningdek, mazkur davlat notariat idorasining xodimlari yoki xususiy 
amaliyot bilan shug'ullanuvchi notariusning qo'l ostida ishlovchi shaxslar 
nomiga va ularning nomidan notarial harakatlarni amalga oshirishga 
haqli emas.
O'zbekiston Respublikasi qonunlari bo'yicha og'zaki tuzilgan 
shartnomalar, bitimlar har xil texnik vositalar yordamida (magnitofon, 
telefonga, video tasmaga va hokazo) yozilgan vasiyat mazmunini 
anglatuvchi yozuvlar, vasiyat qoldiruvchining so'zidan bo'lsa ham, 
bunday vasiyatnomalar haqiqiy hisoblanmaydi. Ularning haqiqiyligini 
guvohlar ko'rsatmalari yoki boshqa qo'shimcha yozma va og'zaki dalillar 
orqali sud yo'li bilan ham tasdiqlashga yo'l qo'yilmaydi.
Tuman sudining 1997-yil 8-oktabr hal qiluv qarori bilan meros 
qoldiruvchining kichik o'g'li «G» ning o'z akasi «В» ga nisbatan qo'zg'atilgan 
d a ’vosi qanoatlantirilib, otalari hayotligidi mahallada, ko'pchilik 
ishtirokida (publichno) o'ziga tegishli yengil avtomashina «Tiko» ni kichik 
o'g'li uchun olganligini va oilaviy maslahatda, katta o'g'li «В» huzurida, 
uni «kichik o'g'lim «G» ga vasiyat qildim» degan og'zaki so'zlari 
tasdiqlanadi, deb hal qiluv qarori chiqargan.
Sudning bu hal qiluv qarori «В» ning shikoyati bilan viloyat sudi 
tomonidan vasiyatnom aning qonunda belgilangan shaklga rioya 
qilinmaganligi asos qilinib, tuman sudining hal qiluv qarori yuqori 
Konstitutsiya sudi tomonidan bekor qilingan.
Amaliyotda, bunday voqea va hodisalar uchrab turadi. Shu bilan 
birga vasiyatnomaning tuzilgan vaqti va joyini belgilab qo'yish ham 
katta ahamiyat kasb etadi.
Meros ochilgandan keyin merosxo'rlar o'rtasida nizo chiqqanida, 
birinchidan, meros qoldiruvchining vasiyatnoma tuzganda muomala

---

layoqatiga ega bo‘lmaganligi, harakatlarining oqibatiga ko'zi etmaganligi; 
ikkinchidan, ikki yoki undan ortiq vasiyatnoma mavjud bo‘lganda, 
ulardan qaysi biri oldin, qaysi biri keyin tuzilganligini aniqlash 
vasiyatnomada ko‘rsatilgan vaqtda vasiyat qoldiruvchi imzo q o‘yish 
imkoniyatlariga ega bo'lgan yoki bo'lmaganligini isbotlash uchun zarur 
bo'ladi.
Qonunda belgilangan tartib va qoidalarga rioya qilingan holda tuzilgan 
vasiyatnomalar haqiqiy bo'lib sanalib, aks holda, nizoga sabab bo'ladi.
Bunday nizolar sud tomonidan ko'rilganda fuqarolik protsessual 
qonunida yo'l qo'yilgan dalillar, isbotlash vositalaridan foydalanib, meros 
qoldiruvchining vafot etish oldidagi haqiqiy erki, xohish-irodasi ifoda 
etilganligi va og'zaki qilingan vasiyatning haqiqiyligi sud yo'li bilan 
tasdiqlangan taqdirda, masala ijobiy hal qilinishi kerak, degan fikr 
adolatli bo'lur edi.
Amaliyotda shunday hodisalar uchraydiki, vasiyat qoldiruvchi bir 
necha marotaba o'zining vasiyatnomasini tuzib qoldiradi. Uning qaysi 
biri haqiqiy ekanligini aniqlash uchun vasiyatnomaning tuzish vaqti asos 
qilib olinishi kerak. Keyingi tuzilgan vasiyatnoma awalgi vasiyatnomaning 
bekor bo'lishi uchun asos bo'ladi.
Vasiyatnomaning tuzilgan vaqti uning notarial tasdiqlangan vaqti 
bilan hisoblanadi.
Qonunda nazarda tutilgan vasiyatnoma shakliga doir asosiy talablar, 
birinchidan, vasiyatnoma notarius tomonidan tasdiqlangan bo'lishi, notaril 
tasdiqlangan vasiyatnomalarga tenglashtirilgan bo'lishidir, shuningdek, 
vasiyatnomalar yozma shaklda faqat qonunda belgilangan tartibda 
rasmiylashtirilib, tasdiqlangandagina haqiqiy hisoblanadi.
Vasiyatnomaning sir saqlanishi. Amaliyotda mol-mulkni vasiyat qilib 
qoldirish qarindoshlar oldida ular bilan munosabatlarda noqulaylik 
tug'diradi. Shu sababdan qonun vasiyatnomani sir saqlanishini nazarda 
tutadi.
FKning 1128-moddasida «Notarius, vasiyatnomani tasdiqlovchi 
boshqa mansabdor shaxs, shuningdek, vasiyatnomani vasiyat qoldiruvchi 
o'rniga imzo qiluvchi fuqaro meros ochilganga qadar vasiyatnomaning 
mazmuniga, uning tuzilishi, bekor qilinishi yoki o'zgartirilishiga daxldor 
ma’lumotlarni oshkor qilishga haqli emas».
Qonun vasiyatnomaning sir saqlanishini ta’minlash uchun yetarli 
choralar va tadbirlar belgilab qo'yadi. Vasiyatnomaning borligi haqida 
oshkor qilishga hech kimning haqqi yo'q.
«Notariat to'g'risida»gi qonuning 6-moddasiga asosan amalga

---

oshirilgan notarial to'g'risidagi ma’lumotlar faqat sud, prokuratura va 
tergov organlarining talabiga asosan ular yuritayotgan ishlar munosabati 
bilan beriladi. Vasiyatnoma vafotidan keyingina berilishi mumkin.
Xizmat vazifasini bajarish munosabati bilan notarial harakatlar haqida 
o'ziga ma’lum bo'lgan ma’lumotlarni har qanday mansabdor shaxs ham 
oshkor qilishga haqli emas. Bunday shaxslar qonunda belgilangan tartibda 
vasiyatnoma sirlarini oshkor qilganliklari uchun tegishlicha javobgarlikka 
tortiladilar.
Vasiyatnomani sir saqlash haqidagi qonun talablari vasiyat 
qoldiruvchi uchun ham majburiydir. Vasiyat qoldiruvchi o'zining 
vasiyatnomasi haqida oshkor aytishga va uni boshqalarga ko'rsatishga 
haqli, ammo notarial idorasiga vasiyatnomani oshkor qilish uchun 
farmoyish berishga haqli emas. Vasiyatnoma faqat meros ochilgan paytdan 
boshlab kuchga kiradi. Vasiyatnomaning tuzilishidan uning kuchga 
kirishiga qadar ancha vaqt o'tishi mumkin. Qonun bu muddatni 
chegaralab qo'ygan emas.
Agar vasiyatnoma vasiyat qoldiruvchi tomonidan o'zgartirilmagan 
yoki bekor qilinmagan bo'lsa, u qancha vaqt o'tishidan qat’iy nazar, 
amal qiladi. Vasiyat qoldiruvchi o'zining vasiyatnomada izhor qilgan 
irodasini xohlagan vaqtda o'zgartirishi va bekor qilishga haqli ekan, bu 
haqda, ayniqsa, merosxo'rlar xabar topmasligi maqsadga muvofiq. Shuning 
uchun vasiyatnom aning m avjudligini xizmat vazifasini bajarish 
munosabati bilan bilgan shaxslar uning mazmuni haqida, tuzilishi, bekor 
qilinishi yoki o'zgartirilishi haqidagi m a’ lumotlarni sir saqlashga 
majburdirlar. Vasiyatnomaning tuzilganligi, o'zgartirilganligi yoki bekor 
qilinganligi ma’lum bir guruh shaxslarga ma’lum bo'ladi. Notarius, qonun 
bilan notarial harakatlarni amalga oshirish vakolati berilgan shaxslar, 
vasiyat qoldiruvchi o'rniga vasiyatnom ani imzo qilgan shaxslar 
vasiyatnoma haqida axborotga ega bo'lgan shaxslar bo'lishi mumkin.
Bu shaxslar meros ochilgunga qadar vasiyatnomaning mavjudligi 
va uning mazmuni haqida hech kimga, shu jumladan, merosxo'rning 
o'ziga ham oshkor qilishga haqli emaslar.
Vasiyatnoma tuzuvchi uning mazmuni bilan tanishib chiqmasdan 
tasdiqlashni notariusdan talab qilishga haqli. Bunday vasiyatnomalar maxfiy 
vasiyatnoma bo'lib hisoblanadi, maxfiy vasiyatnoma xaqiqiy sanalmasligi 
xavfi ostida vasiyat qoldiruvchining o'z qo'li bilan yozilishi, imzolanishi 
va ikki guvoh hamda notarius ishtirokida konvertga solinib, elimlanishi 
lozim. Elimlangan konvertning ustida guvohlarning ismi, otasining ismi 
va familiyasi, ularning doimiy turar joylari to'liq yozilib, ular tomonidan

---

imzolanishi kerak. Guvohlar imzolagan bu konvert ham ularning va 
notariusning ishtirokida boshqa konvertga solinib, notarius tomonidan 
elimlanib, uning ustiga tasdiqlash ustxati yozilishi kerak.