«iqtisod-moliya»

 
2-чизма 
 
Давлат молиясининг таркибий тузилиши 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Давлат молияси соҳасининг таркибий қисмидан бири — давлат 
мақсадли жамғармаларидир. Давлат мақсадли жамғармаларининг 
хусусиятли томони шундаки, улар олдиндан маълум бир мақсадга 
йўналтирилган бўлади ва фақат шу йўналишларда фойдаланилади. 
 
Давлатнинг
мақсадли 
фондлари
 
Давлат 
бюджети 
Давлат 
 кредити 
Давлат 
мулки 
заминидаги 
корхоналар 
молияси 
Давлат 
молиясининг 
бўғинлари 

---

33 
Давлат молиясининг характерли бўлакларидан бири — давлат 
кредитидир. Давлат кредитининг мазмуни шуки, бунда давлат ўз 
харажатларини молиялаштириш учун, аҳолининг, хўжалик субъ-
ектларининг ортиқча молиявий ресурсларидан вақтинча фойдалана-
ди. Давлат кредитидан фойдаланиш учун ҳукумат молиявий бо-
зорга жисмоний ва юридик шахсларга мўлжалланган заёмлар, қисқа 
муддатли облигациялар, ғазначилик мажбуриятлари ва бошқа 
турдаги давлат қимматли қоғозларини муомалага чиқаради.
Молиявий муносабатлар пулнинг ҳаракати билан боғлиқ муно-
сабатларнинг фақат бир қисмини ўз ичига олади. Масалан, давлат 
билан корхоналар ўртасидаги молиявий муносабатлар шу корхона-
лардан бюджетга тушадиган тўловлар ва солиқлар кўринишида ёки 
давлатнинг бюджет ташкилотлари фондига маблағлар ажратиш йў-
ли билан рўёбга чиқади.
Айтмоқчимизки, давлат билан ташкилотлар ўртасидаги молиявий 
муносабатлар икки томонлама асосда бўлиши, яъни бюджетдан маб-
лағ ажратиш, солиққа тортиш тизими билан уйғунлашуви мумкин.
Давлат билан аҳоли ўртасидаги молиявий муносабатлар, авва-
ло, ижтимоий истеъмол фондларидан турли тўловлар ва имтиёзлар 
олиш муносабати билан юзага келади. Албатта, бу хилдаги муно-
сабатлар жамият тараққиётининг турли босқичларида аниқ вазият-
ларга, бошқариш усулларига ва хўжалик юритишнинг мақсад ва ва-
зифаларига қараб ўзгариб туради.
Давлат молиясининг моҳияти ижтимоий тузум характери би-
лан, жамиятдаги ишлаб чиқариш муносабатлари табиати билан, 
давлатнинг вазифалари билан белгиланади. Шу билан бирга такрор 
ишлаб чиқаришнинг нисбатларини тўғри белгилашда, ижтимоий 
ишлаб чиқаришни бошқаришда, ялпи ички маҳсулот, миллий даро-
мадни тақсимлашда ва қайта тақсимлашда давлат молиясидан му-
ҳим дастак сифатида фойдаланилади. 
Демак, давлат молияси умумиқтисодий категория ҳисобланади, 
жами ижтимоий маҳсулотнинг қийматини тақсимлайди ва қайта тақ-
симлайди, натижада, давлат ихтиёрида марказлашлашган пул фонд-
лари, хўжалик субъектлари ихтиёрида эса марказлашмаган пул фондла-
рини шакллантиради ва улардан самарали фойдаланишга хизмат қилади.
Юқорида айтиб ўтганимиздек, давлат бир қатор ижтимоий-иқ-
тисодий ва сиёсий вазифаларни бажариши учун унинг ихтиёрида пул 
маблағлари бўлиши шарт ва унга давлат молияси орқали эришилади.

---

34 
Давлат молияси миллий даромад ва миллий бойлик қиймати-
нинг бир қисмини давлатга қарашли корхона, ташкилотларнинг пул 
фондига айлантириб, уларнинг иқтисодий ўсишини таъминлаш, жа-
мият аъзолари умумий эҳтиёжини қондириш, мамлакатни идора қи-
лиш учун тақсимлаш ва ишлатиш борасидаги муносабатлар йиғин-
дисидир. Агар давлатга қарашли корхона молияси микромолияни 
ташкил этса, давлат бюджети, бюджетдан ташқари мақсадли фонд-
лар, давлат кредити макромолияни ташкил этади. 
Давлат молияси даромадлар ва харажатларнинг яхлитлигидан 
иборат. Давлат даромадлари бу миллий даромадни ва бойликни 
тақсимлаш ва қайта тақсимлаш жараёнида унинг давлатга теккан 
қисмидир. У бевосита давлат ихтиёридаги ва давлат корхоналари 
қўлидаги даромаддан иборат бўлади. Давлат даромадлари ички ва 
ташқи манбалардан тушади.