Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

5.2.5. Сегментли затворлар 
 
Умумий маълумотлар. ҳаракатланувчи қисмининг кўндаланг кесими 
бўйича сегмент кўринишида бўлган ва иккита оёқларга маҳкамланган, оёқлар 
охиридан ўтувчи горизонтал ўқ бўйича айланувчи затворга сегментли затвор 

---

219 
дейилади. Бу турдаги затворлар асосий затвор сифатида қўлланилади, улар 
оралиқ кенглиги 40 м гача ва унинг олдидаги сув чуқурлиги 15 м гача бўлган 
ҳолларда қўлланилади. 
Сегментли затворлар ўзининг бошқа турдаги затворлардан афзаллиги 
сабабли, гидромелиоратив тизимлардаги иншоотларда кенг қўлланилади ва 
уларга қуйидагилар киради: 1) затвор остидан сув оқимини ўтказишда яхши 
гидравлик шароит туғилади; 2) қоплама тузилиши вакуумни йўқотади; 3) 
кўтариш кучи кам бўлганлиги сабабли, юк кўтариш механизмлари оғирлиги 
камаяди; 4) оқимда чўкиндилар миқдори кўп бўлганда ҳам затворнинг ишлаши 
таъминланади; 5) затворнинг тез кўтарилиш тезлигига эришилади. Шу билан 
бирга сегментли затворлар ясси затворларга кўра қуйидаги качиликларга эга; 1) 
затворни кўтариш ва бир оралиқдан иккинчисига ўтказиш имкони йўқлиги; 2) 
оралиқ ва ён деворлар узунлигининг катта бўлиши; 3) шарнирда вертикал ва 
горизонтал кучларнинг мавжудлиги; 4) ишлаб чиқаришнинг (ясаш) 
мураккаблиги. 
Затвор турлари ва схемаси. Сегментли затворларнинг қуйидаги турлари 
мавжуд: якка ҳолдаги (5.19 - расм, а); якка ҳолдаги клапанли (5.19 - расм, b); 
икки қаторли (5.19 - расм, d); қопламаси цилиндрлик ёки ясси (5.19 - расм, e). 
Улар маълум баландликка кўтарилувчи ва тушувчи затворларга бўлинади (кема 
ўтказувчи шлюзлар камерасини ёпиш учун). 
 
5.19 - расм. Сегментли затвор схемалари. 
а-e-таянч шарнири пастда жойлашган; f-шарнир юқорида жойлашган. 

---

220 
Затвор таянч қисмларини муз таъсиридаги бузилишлар, лойқалар билан 
ифлосланиши ва музлашни олдини олиш учун сегментли затвор айланиш 
ўқлари жадаллашган сув сатҳидан баландда жойлаштирилади. Затвор қоламаси 
радиуси 
(
)
5
,1
...
2
,1
=
R
H
қабул қилинади, бунда 
H
– затвор баландлиги. Шарнир 
ўқи юқорига кўтарилса радиус (2...2,5)
H
гача ошади. Пазларнинг бўлмаслиги 
оралиқ деворлар қалинлигини юпқалаштиришга имкон яратади.