Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
5.2.3. Юза жойлашган затворларнинг махсус турлари 
Ясси затвор ҳаракатланувчи қисми билан ёпилган сув димловчи 
иншоотлар оралиқлари муз ва сузгичларни ўтказишда қийинчиликларга 
учрайди. Затворлар тўлиқ кўтарилганда сувдаги оқувчи барча жисмлар 
тўсиқларга учрамасдан иншоот орқали ташланади ва ортиқча сув сарфини 
ўтказиш билан боғлиқ бўлади. Муз кўчиш даврида сув сарфини ўтказишда 
оралиқларнинг бир қисмида муз тиқилиб қолиш ҳоллари учрайди, затвор 
остидан эса музларни ташлаш тавсия қилинмайди. Бу камчиликларни бартараф 
этиш учун ясси затворларнинг махсус турлари қўлланилади. 
Икки қаторли затворлар (5.10 - расм, d), иккита ясси затвордан ташкил 
топган бўлиб, улар умумий пазда бир-биридан мустақил ҳолда ҳаракат қилади. 
Бу затворлар ҳаракат қилувчи қисми пастки ва юқори қисмлардан ташкил 
топади. Конструктив хусусиятлари бўйича икки қаторли затворларнинг 
қуйидаги турлари мавжуд: 1) мустақил ҳаракат қилувчи, ҳар икки қисмнинг ҳар 
бири турли таянч ҳаракатланувчи қисми бўйича силжийди; 2) затвор пастки 
консол қисми бўйича; 3) E шаклидаги затвор юқори консол қисми бўйича. Икки 

---

216 
қаторли затворларда юқори қисми кўтарилиb-тушиши натижасида сувни 
ташлаш ва у билан бирга затвор устида сузгичларни ташлаб юбориш 
таъминланади. Затвор юқори қисмидан сувни яхши қуйилишини таъминлаш 
учун тушаётган оқим траекториясига мос бўлган эгри чизиқ юзали шакл 
берилади.
Кўп секцияли ясси затворлар (5.10 - расм, b). Бу турдаги затворлар бир 
нечта қўзғаладиган қисмлардан ташкил топган. Затвор юқори қисмини чиқариб 
олиб, пастда жойлашган қисмлар юқорисидан сувни ва оқувчи жисмларни 
ташлаб юбориш мумкин. 
Клапанли ясси затворлар (5.10 - расм, e). Муз ва сузгичларни ташлаб 
юбориш учун ясси клапанли затворлар қўлланилади. Клапан ясси затворга 
уланиб, горизонтал ўқ бўйича айланувчи табақадир ва у оралиқнинг узинаси 
бўйича маҳкамланган. Иншоотдан ташланадиган муз қалинлигига кўра клапан 
баландлиги 1 м дан 1,5 м гача қабул қилинади. Клапан туширилиши 
натижасида затворни кўтармасдан муз ва сузгичларни ташлаб юбориш мумкин. 
Сув оқими гидравлик оқиш шароитларини яхшилаш учун клапанга сўйри шакл 
берилади. Оралиқ деворлар ўртасига жойлаштириш шароитидан келиб чиққан 
ҳолда, клапан узунлигини иншоот оралиқ кенглигидан кичик қабул қилинади 
(клапан туширилган ҳолатда бўлганда).