Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Оралиқ тузилма конструкцияси. Затворнинг юк кўтариш конструк-
цияси оралиқ тузилманинг асосий қисми ҳисобланади, яъни унинг кўндаланг 
кесимига тушадиган ва сувдан ҳосил бўладиган юкламани затвор таянчларига 
узатадиган барча бўйлама элементлар ҳисобланади. Таянч устунлари 7, 
ригеллардан келадиган горизонтал (уни таянч ҳаракатланувчи қисмга узатади) 
ва юк кўтарувчи фермалардан келадиган тик (илгак қурилмаларига узатади) 
юкламани қабул қилади. 
Таянч ҳаркатланувчи қисм 8 затвор ҳаркатланиш имкониятини 
таъминлайди ва қуйилма қисмлар орқали юкланишни иншоотга узатади. 
Затворнинг ён томонга силжишини, оғишини, унинг тебранишини чегаралаш 
учун ёрдамчи ва ён томондаги 9, тескари таянч 10 ва йўналтирувчи қурилмалар 
(ғилдирак, тиргович) хизмат қилади. Зичлагичлар 11 затворнинг 
ҳаракатланувчи қисми билан қуйилма қисмлар орасидаги тирқишни секцияли 
затворларда эса секциялар орасидаги тирқишни ёпади. Илгак қурилмалар 12 
кўтарувчи механизмлар устидан ушлаб турувчи тўсинлар билан 
бирлаштирилади. қуйилма қисмлар 12 затворнинг қўзғалмас элементи бўлиб, у 
бетон ичига ўрнатилган ва затвор ҳаракат қилиш йўли ҳисобланади. 
Ригеллар яхлит тўсинлар ёки фермалар кўринишида бажарилади
(5.12 -расм). Оралиқ 
м
L
х
5
=
гача бўлса прокат профили, оралиқ катталашса – 
баландлиги 
(
)
х
L
8
/
1
...
7
/
1
улама кесимли қўштавр тўсин ва баландлиги 
(
)
х
L
8
/
1
...
6
/
1
фермалар қўлланилади. Пазлар кенглигини камайтириш учун 
таянчда ригел баландлиги оралиқдаги унинг баландлигини 0,4...0,65 қисми 
қабул қилинади. Ригеллар затвор баландлиги бўйича босимининг тенг 
юкланганлиги принципига риоя қилган қояда жойлаштирилади.

---

210 
Юза жойлашган затворлар икки ригелли баъзида уч ригелли бўлади. Агар 
пастки ригел яхлит бўлса, ригел ва затвор остидан оқиб чиқаётган оқим юзаси 
орасида ўзгарувчан босимли област пайдо бўлади. Бу ҳолат рўй бермаслиги 
учун водослив остонаси юзаси балан затвор ва ригел қирраларидан ўтказилган 
уринма орасидаги бурчак 30
0
кам бўлмаслиги керак (5.12 - расм, d) ва у 
затворнинг пастки қиррасидан ригелгача бўлган масофанинг 
(
)
H
2
,
0
...
12
,
0
қийматига тенг бўлади. Вертикал элементлар юқори консоли чиқиши 
H
45
,
0
дан 
кичик қабул қилинади. Мелиоратив тизимлардаги иншоотлар деворлари 
ригеллари прокат профиллардан тайёрланади. Уларни тайёрлаш осон, 
эксплуатацияси оддий, тасодифий шикастланишда юқори чидашлиликни 
таъминлайди, устивор ва ишлаш вақтида бардошли.
Тўсинли катак одатда стрингерлар (ригелга параллел тўсинлар) ва 
устунлардан ташкил топади. Тўсинли катак, қоплама ва ригеллар орасида 
жойлаштирилади – чиқарилган тўсинли катак (5.12 - расм, b) ёки кўндаланг 
боғловчиларнинг вертикал элементлари унинг таркибига киради-ичига 
ўрнатилган тўсинлар катак (5.12 - расм, а). Биринчи ҳолда конструкция оддий, 
барча конструкция ишлаганда қоплама қатнашмайди ва затвор қалинлиги 
ошади. Тўсинли катак бўйлама (5.12 - расм, b) ва кўндаланг тизимлар билан 
фарқланади. Агар қоплама панели (алоҳида тайёрланган бир қисм) затвор 
йўналиши бўйича томони узун бўлса бўйлама тизим ва агар панелнинг узун 
томони ригелга перпендикуляр жойлашса кўндаланг тизим деб аталади. 
Аралаш тизимнинг тўсинли катакли затворлари ҳам бўлиши мумкин. Тўсинли 
катак томонлари қоплама ёки стрингерларнинг мустаҳкамлиги тенг бўлиши 
шарти асосида белгиланади. Стрингерларга сарфланадиган металл затвор 
умумий массасининг 6...8% ни, қоплама эса 30% ни ташкил этади. Бўйлама 
тўпламда стрингерлар ўқлари орасидаги масофа қоплама устиворлиги бўйича 
(
)

60
...
50
оралиғида қабул қилинади, бунда 

-қоплама қалинлиги.