N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

irod aviy h a ra k a t 
deb 
bo'lm aydi. Shu bilan birga iroda avvaldan mavjud bo'lm agan, lekin faoliyatm 
natijasiga erishishdan so 'n g hosil bo'lishi mumkin bo'lgan qom qishga butun e ’tiborim 
qaratishdan lboratdir.
Irod an in g n erv -fizio lo g ik asoslari
Irodaviy y a ’ni ixtiyoriy harakatlarning nerv - fiziologik asosida bosh miya katta 
yarim sharlari po'stlo g 'in in g shartli reflekslar hosil qilishdan iborat bo'lgan murakkab 
faoliyati yotadi Irodaviy harakatlar har doim to 'la ongli harakatlar bo'lgani uchun 
bosh miya p o 'stlo g 'id a yuzaga keladigan optimal qo'zg'alish m anbalan bilan ham 
bog'liq bo'ladi. Bu haqda akadem ik I.P.Pavlov shunday deb yozgan edi: “M ening 
tasavvurim cha, ong ayni shu ch o g 'd a xuddi shu sharoim ing o 'zid a m a'lum darajada 
optimal (har holda o'rtacha bo 'lsa kerak) q o'zg'alishga ega bo'lgan bosh m iya katta 
yarim sharlarining ayrim joylaridagi nerv faoliyatidan iborat” . Bundan tashqari 
irodaviy harakatlar ongli harakatlar sifatida ikkinchi signallar tizim ining faoliyati 
bilan b ogiiqdir. M a lumki, odam ayrim n ojo'ya harakatlardan o 'zini so'zlari orqali 
(ya’ni o 'zig a -o ‘zi pand- nasihatlar qilish yoki tarbiya berish orqali ) ushlab qoladi. 
Shuning uchun irodaviy, ixtiyoriy harakatlam i amalga oshinshda ikkinchi signallar 
tizimining roll juda kattadir. Ana shu sababdan bo'lsa kerak akadem ik I.P.Pavlov 
ikkinchi signallar tizim iga baho berib, bu signallar tizimi insonlar hulq-atvori va 
ixtiyoriy harakatlarining yuksak boshqam vchisidir” - degan edi. Shuni ham aytish 
kerakki, iroda ikkinchi signallar tizimi birinchi signallar tizim iga asoslangan holda 
ishlavdi Agar ikkinchi signallar tizimi o 'z faoliyatida birinchi signallar tizim iga 
asoslanmasa, odam ning aks ettirish jarayoni m a’lum bir tizimli, m a ’noli bo'lm aydi. 
Ikkinchi signallar tizimi birinchi signallar tizimiga asoslanishi bilan birga uning 
faoliyatini boshqanb, nazorat qilib turadi. Demak, irodaviy, ixtiyoriy harakatlarda 
ikkinchi signallar tizimi bilan birga birinchi signallar tizimi ham ishtirok etadi.