N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya



Download 3,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet75/92
Sana22.07.2022
Hajmi3,17 Mb.
#835519
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   92
Bog'liq
hjacki 10398 Ma`ruzalar matni

Irod an in g axloq iyligi 
hayot va faoliyatda iroda kuchi, uning m ustaqilligiga ijobiy 
yoki salbiy baho berganda qanday to'sqinlik va qiyinchiliklar bartaraf qihnganligini 
nazarda tutish bilangina cheklanib qolmay, asosan kishining axloqiy qiyofasi irodaviy 
harakatlarda qanchalik ifodalanishi, biron odam ning irodasi naqadar axloqiy ekanligi 
ham nazarda tutiladi. Irodaning ahloqiyligi deganda odatda kishi o 'z oldiga qanday 
m aqsadlar qo'yilishi, bu m aqsadlarga qanday vositalar bilan erishishi, irodaviy 
intilishlar (xohishlar) qanday mayllar tufayli kelib chiqishi va ma lum bir qarorga 
kelishida qanday tam oyillarga amal qilishni nazarda tutamiz.
N a zo ra t savollari:
1.Iroda tushunchasining mazmunini izohlang?
2.Irodaviy faoliyatning umumiy xususiyatlari nim alarda ko'rinadi?
6i


3 .
Iroda 
nazariyalarin in g 
m ohiyatiga ta ’rif bermg?
4 Irodaviy akt 
va uning tuzilishini mazmumni ko'rsatin g 9
5.Shaxsning irodaviy sifatlariga nnnalar kiradi0
6.Irodaning individual xususiyatlanning mazmumni izohlang9
M O T IV A T S IY A
R eja:
1.Motiv va motivatsiya tushunchasining mazmuni
2.Xorij psixologiyasida kasbiy motivlarining nazariy tahlili
T ayan ch tu sh u nchalar:
Motiv, m otivatsiya, motivlar kurashi, o'qish motivlari, 
kasbiy motiv, tashqi 
motiv, ichki motiv, bilish motivi, ijtimoiy motiv, m a’qullanish motivatsivasi, 
m uvaffaqiyatga intilish motivi, muvaffaqiyatdan qochish motivi.
Garchand psixologik adabiyotlarda ayniqsa yosh va pedagogik psixologiyaga oid 
m anbalarda motiv va motivatsiya masalasi ko‘p bora ko'tarilgan b o ‘lsa-da, batafsil 
yoritilmagan. Masalan, ayrim psixologlar m aktabgacha yoshda ayrim tarqoq situatsion 
mayllar ma lum m otivlar tizim lariga aylanib borishini qayd etadilar. Biroq bu fikr 
atroflicha chuqurroq o'rganilm agan. Shunga muvofiq adabiyotlarda psixologlar 
tomonidan olib borilgan tadqiqotlar asosida motiv va motivatsiya tushunchasi turlicha 
talqin qilingan.
V S.M erlin motivlar tizim larining ayrim jihatlarini ancha batafsil yoritib bergan. U 
motivlar tizim larining shakllanish jarayonini quyidagicha tasavvur etadi: «turli 
m otivlar bora-bora o'zaro b og'liq va bir-biriga tobe bo'lib boradi ham da oxir oqibatda 
m otivlam ing yaxlit tizimi vujudga keladi». V.S.M erlin fikricha, m otivlar tizimining 
shakllanishi jarayonida nafaqat m otivlar barqarorligi, balki motivlam i anglash kabi 
shartlar bajarilishini talab etiladi. Demak, V S.M erlin bo'yicha motivlari tizimlari 
o'zaro bog 'liq va bir-binga tobe shaxs m otivlarining bir butun yig'indisidan iborat. 
Ammo V S.Merlin garchi m otivlar tizim larining ayrimlarini haqiqatdan ham muhim 
jihatlarini ko'rsatib o'tgan b o 'lsa ham, motivlar o'rtasidagi tizimli munosabatlarni 
motivlar tizimlari va faoliyat ko'rsatish muammosini tadqiq etmagan.
Chet el psixologlari orasida A.M aslou ehtiyojlar ierarxiyasi nazanyasi bilan 
mashhurdir. O 'z nazariyasida A.M aslou ehtiyojlam ing quyidagi lerarxik qatonm
ajratadi: fiziologik ehtiyojlar, xavfsizlikka bo'lgan ehtiyoj, muhabbat va boshqalar 
bilan bog 'liq bo'lish ehtiyoji, hurm atga bo'lgan ehtiyoj, insonning 
o 'z yashinn 
imkonivatlarini to'laroq nam oyon etish va ro'yobga chiqarish ehtiyoji va boshqalam i 
kiritadi A.M aslou fikricha, muayyan ehtiyojning qondirilishi uchun avval lerarxik 
qatorda undan oldingi ehtiyoj 
qondirilgan bo'lishi talab etiladi. Boshqacha qilib 
avtganda, A.M aslou konsepsiyasida ierarxiyada yuqori o'rinni egallovchi ehtiyojlar 
quyi o'rindagi ehtiyojlarga tobedir. A M aslou konsepsiyasida motivatsion jarayonlar 
boshqaruvida odam ongining ishtiroki, boshqaruvdagi roli e ’tiborsiz qoldirilgan. Ohm 
ehtiyojlar ierarxiyasidagi vertikal munosabatlarni tahlil qilib, bir darajada joylashgan 
ehtiyojlar orasidagi gorizantal m unosabatlar esa o'rganilm agan.
62


M ashhur nem is olimi Kurt Levin motivlar muammosi, ayniqsa, shaxsdagi ijtimoiy 
xulq motivlari borasida katta, keng qamrovli tadqiqotlar olib bonb, shu narsani 
aniqlaganki, har bir odam o ‘ziga xos tarzda u yoki bu vaziyatni idrok qilish va 
baholashga moyil bo'ladi.
M otivatsiya tushunchasim turlicha lfodalash, m otivatsiyaning mazmuni va 
energetik tomoni haqidagi muhim savol psixologlar tomonidan ifodalab benldi. Xorij 
psixologlari uchun motivatsiya tushunchasim xarakterh aniq bir tom onlam a energetik 
faollik manbai sifatida qaraladi, ular mazmunli tom oniga e'tibor bermay, aniq 
mexanizmlar sifatida energiya, boshqaruv va xulq-atvorga taqsimlaydilar.
Rus psixologlari orasida V.G. Aseevning tadqiqotlarida motivatsion tizim masalasi 
ancha chuqur o'rganilgan Uning fikricha, inson motivatsion sohasining ontogenetik 
taraqqiyoti davom ida bu soha tizimli rivojlamshga nisbatan moyillikni namoyon etadi. 
Bu moyillik V .G .Aseev ko'rsatishicha, stixiyali shakllanuvchi, undovchi kuchlarning 
kattaroq motivatsion birliklam i o ‘z.aro qo'shilib hosil qilishda namoyon b o ‘ladi. 
Motivatsion tizim ning birligi sifatida V.G.Aseev undovchi kuchlami qavd etadi. Bu 
tushuncha doirasiga u motiv, ehtiyoj, qiziqish, intilish, maqsad, ideal, mayl, 
motivatsion ustanovka va boshqalarni kiritadi. Shunday qilib, V.G .A seev turli 
motivatsion hodisalar, mayl turlari o 'rtasida tizimli munosabat mavjud deb hisoblaydi. 
Demak, bunday yondashuvda motivatsion tizim komponenti mayl b o ‘lib hisoblanadi.
V .G Aseev shaxs motivatsion sohasining tuzilishi muammosiga ham katta e ’tibor 
beradi. Uning qayd etishicha, inson motivatsion sohasining tuzilishi quyidagi 
xususiyatlarga ega: situatsion va impulsiv undovchilam ing yonma-yon joylashganligi, 
shaxsiy m ayllam ing mazmun va dinanuk sifatlariga коЧа bir-biriga yaqinligi. Bu 
xususiyatlar m otivatsiyaning tizimli sifatlanni o'rganishda katta aham iyatga ega.
Ayrim tadqiqotchilar masalan, V .E.Chudnovskiy, V I.Kovalev motivlar tizimi va 
shaxs yo'nalishi o'rtasida aloqadorlik mavjudhgini qayd etmoqda. P.T.Yakobson esa 
xulq-atvor motivatsiyasi muayyan qadriyatlar tizimlari bilan bogMiqligini ta’kidlab, 
motivlam i shaxs qadriyatlan orientatsiyasiga tobe birliklar sifatida o ‘rganishni taklif 
etadi. Uning fikricha, bunday lzlanish ijtimoiy psixologik y o ‘nalishda am alga 
oshinlishi kerak.
M otivlar tizimi tushunchasiga berilgan ancha keng ta'riflarni adabiyotlarda 
uchratish mumkin. Jumladan, V .S.M orozovning 
qayd etishicha. «Shaxs motivlar 
tizimini uning su b ’ektiv ehtiyojlari, maqsadlari, g ‘ovalari, qarashlari, tasavvurlan 
shuningdek, mtilishlari, shakllari va boshqalar tashkil etadi». Bunday ta ’rifda «tizim» 
tushunchasi qanday m a’noda qo'Ilanilayotgani ancha nom a'lum . Uni aniqlashtirish 
talab etiladi.
Yuqorida tilga olingan m uammolar bilan shaxs motivatsion sohasining darajaviy 
tuzilishi muammosi bevosita bog'liq. Psixik hodisalarning darajaviy tuzilishi g'oyasi 
psixologiyada keng tarqalgan va tadbiq etib kelinm oqda va bu bejiz emas, zero 
darajali tuzilish haqidagi tasavvurlar turli psixik hodisalarning muayyan tizim ga 
keltirilgan modellarini hosil qilish imkoniyatini beradi Shaxs motivatsion sohasida 
o ‘z darajasi va murakkabligiga ko‘ra turlicha bo'lgan motivatsion hodisalarning 
mavjudligi darajaviy tuzilishi haqidagi g ‘ovalarning bu y o ‘nalishda ham samarali 
qo'llash uchun sharoit yaratadi.
Rus olimi R.Nemov shaxsdagi motivatsion sohani quvidagicha tasavvur qiladi.
6.1


Umuman har qanday shaxsdagi mavjud ehtiyojlami ikki guruhga b o lis h mumkin
1. B iologik eh tiy o jlar - fizio lo g ik , jin siy m o slash u v ehtiyojlari.
2. Ijtimoiy ehtiyojlar - bu m ehnat qilish bilan estetik va ahloqiy, m a’naviy 
ehtiyojlar.
Ehtiyojlami biologik hamda ijtimoiy turlarga bo'lgani bilan shu narsani 
unutm asligim iz lozimki, shaxsdagi har qanday ehtiyojlar ham ijtimoiylashgan bo'ladi, 
y a :ni ular o ‘sha jam iyat va muhitdagi qadriyatlar, madaniy norm alar va insonlararo 
munosabatlar xarakteriga bog'liq bo'ladi.

Download 3,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   92




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish