N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

N a zo ra t savollari:
1 Tem peram ent tushunchasining mohiyatini asoslang9
2 .0 h y nerv faoliyati tipi va tem peram ent o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rsating9
3.Tem peram ent xususiyatlariga ta ’rif bering9
4.Tem perament tiplarim ng mohiyatini izohlang9
5.Faoliyatning indvidual 
uslubi 
va temperam ent o'rtasidagi 
munosabatni 
aniqlang?
6.Tem peram ent borasidagi psixologik nazariyalarm ng mohiyatini asoslang9
X A R A K T E R
R eja:
1.Xarakter haqida tushuncha
2. Xarakter tarkibi
3. Xarakter aksentuatsiyasi
4.Xarakterning shakllanishi
T ayan ch tu sh u nchalar:
Genotip, dinamik stereotip, introversiya, milliy xarakter, milhy sterotip, fenomen, 
fiziognomika, xiromantiya, xarakter, xarakter aksentuatsiyasi, ekstraversiya
Har bir odam har qanday boshqa odamdan o'zining individual psixologik 
xususiyati bilan ajralib turadi. Bu jarayonda asosiy e tibor xarakter muammosiga 
qaratiladi. 
“X a ra k ter” 
so'zi grekcha so'zdan olingan b o'lib “ tam g'a, belgi “ degan 
m a’noni anglatadi. Ijtimoiy tunnushda hayot va faoliyat ko'rsatayotgan har qanday
73

---

sh a x s o 'z in in g
individual-psixologik xususiyatlari bilan boshqa insonlardan ajralib 
turadi 
va bu farqlar uning xarakter xislatlanda lfodasini topadi. Shu boisdan insonning 
barcha individual xususiyatlarini xarakter xislati tarkibiga kintib bo‘lmaydi. 
Chunonchi aqlmng topqirligi, xotiraning barqarorligi, ko'rishnm g o'tkirligi kabi 
individual psixologik xususiyatlar bunga misoldir.
Psixologiya fanida xarakterga turlicha ta ’rif berilishiga qararnay, uning asosiy 
belgilari ta'kidlanganligi bilan bir-biriga muvofiq tushadi. Masalan, shaxs xulqining 
tipik usullar bilan bog'liq faoliyat muomala va munosabatda namoyon bo‘luvchi, 
mujassamlanuvchi 
uning barqaror xususiyatlari 
majmuasi 
x a ra k ter 
deyiladi. 
Shaxsning jam iyatga nisbatan niunosabatlari uning asosiy belgisi hisoblanadi.
Xarakter deganda m azkur shaxs uchun tipik hisoblangan, faoliyat usullarida 
namoyon bo'ladigan, shaxsning turli sharoitlarga munosabati bilan belgilanadigan 
individual psixologik xususiyatlari yig'indisi tushuniladi. X arakter xususiyatlarim ng 
namoyon boMishi har bir tipik vaziyat, hissiy kechinm alam ing individual o 'zig a xos 
xususiyati shaxs m unosabatlariga bog‘liq. X araktem ing intellektual, hissiy va irodaviy 
xislatlarini ajratish mumkin. Xarakter deganda shaxsda m uhit va tarbiya ta ’sirida 
tarkib topgan va uning irodaviy 
faoliyatida atrofdagi olam ga o ‘z-o‘ziga bo'lgan 
munosabatlarida 
namoyon 
bo'ladigan 
individual 
xususiyatlam i 
tushunamiz. 
Xarakterning ju d a ko'p xususiyatlari odam ning ish harakatlarini belgilovchi chuqur va 
faol moyillik hisoblanadi. M ana shu m oyilliklarda xarakter xislatlarining undovchilik 
kuchi namoyon bo'ladi. Odam xarakter xislatlarining ana shunday undovchilik kuchi 
tufayli ko’pincha o b ’ektiv sharoitlarga zid ish qiladi va m utlaqo maqsadga nom uvofiq 
harakat usullarini qo'llaydi. Xarakter xislatlari ma lum tarzda harakat qism lariga 
b a’zan esa sharoitga qarama-qarshi harakat qilishga undar ekan, ular hayotiy qiyin 
daqiqalarda yaxshiroq nam oyon bo'ladilar va bu xaraktem i, shuningdek barkamol 
avlodni tarbiyalashning muhim vazifasidir. Shaxsning qa tiyatlilik, tanqidivlik, fahm- 
farosat, kuzatuvchanlik kabi xislatlari intellektual, quvnoqlik, mehribonlik hissiy- 
irodaviy sifatlarga kiradi.