N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

X a ra k ter ak sen tu atsiyasi
X araktem ing u yoki bu xususiyati miqdoriy ifodaliligi oxirgi m arraga yetib va 
norm aning eng oxirgi chegarasiga borib qolganda xaraktem ing aksentuatsiyasi 
(ortiqcha urg'u benlishi) deb ataladi. Xarakterga 
ortiqcha 
u rg'u 
berilishi 
ayrim 
xarakter xususiyatlarining kuchayishi natijasi sifatida norm aning oxirgi variantlaridan 
biri sanaladi. Bunda individda boshqalanga nisbatan barqarorlik bo'lgani holda bir xil 
stressogen (qattiq hayajonlanuvchi) om illarga zaiflik ortishi kuzatiladi. X araktem ing 
aksentuatsiyasi o 'ta noqulay vaziyatlarda patologik buzilishlarga va shaxs hulq- 
atvorining o'zgarishlariga, psixopatiyaga olib borishi (xarakter shaxsning adekvat 
ijtimoiy adaptatsiyaga to'sqinlik qiluvchi va am alda takrorlanm aydigan patologiyasi, 
garchi to 'g 'ri davolash sharoitlarida ba'zi tuzatishlarga berilsa ham) mumkin, lekin 
uni patologiyaga oid deb hisoblash noo'nndir.
X araktem ing aksentuatsiyasi (ortiqcha urg'u berilishi) turlanni tasniflash ancha 
murakkablik tug'diradi va har xil nomenklaturasi bo'yicha bir-biriga mos kelmaydi. 
(K.Leongard, A.Lichko). Lekin aksentuatsiyalashgan xususiyatlam ing tavsifi m a’lum 
darajada bir xil bo'lib qoladi. Bu har ikkala tasnif sxemalaridan muvaffaqiyatli 
term inlam i olib va bunda psixiatrik term inologiya («shizofreniya xususiyatlari», 
«epilepsiya» xususiyatlari va hokazo) bilan to'g 'rid an - to 'g 'ri o'xshashlik bo'lishidan 
qochgan 
holda 
ortiqcha 
urg'u 
benladigan 
xususiyatlar 
ro'yxatini 
keltirish 
imkoniyatini beradi Xaraktemi ortiqcha urg'u berilgan holda baholash psixiatm ing 
emas, balki pedagogning diqqatini jalb qilishini taqozo etadi, garchi aksentuatsiya
75

---

muammosining o rtacha qo'yilishi tarixi psixiatriya va psixonevrologiyaga bonb 
taqalganda ham shunday hisoblanadi
Nemis 
psixiatn 
K.Leongard 
fikricha, 
20-50%
kishilarda 
b a’zi 
xarakter 
xususiyatlari shu darajada kuchliki, b a’zan bir xil tipdagi ziddiyat va hissiy 
portlashlarga olib kelishi mumkin.