N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

Irodaviy akt va u n in g tuzilishi
M aqsad-kishm ing shu paytda m a’qul yoki zarur deb topgan ish harakatini 
tasavvur etish demakdir. Masalan, inson pedagogika universitetiga k inb o'qishni zarur 
deb topdi yoki viloyatga ish bilan borib kelish zarurligini tushundi, deylik. Bulam ing 
ham m asida kishimng maqsadi o 'z-o 'z id an zohir bo'layotganga o'xshaydi, b a’zan esa 
bu maqsad bir qadar fikr yuntish natijasida yuzaga keladi. 
Ehtiyoj 
ko'ngildan 
kechib, mudom kuchaygan shu ehtiyojni qondirishga mtilish maqsadi ham anglanila
59

---

b o sh layd i 
Bunday anglanilgan ehtiyojlar 
tila k -h a v a sla r 
deb ataladi Ammo odam o 'z
in tilish larin in g 
maqsadim tasavvur qilganda ham shu maqsadga yetishish yo'llari va 
vositalarini 
hali tasavvur qila olmasligi mumkin. Bunday to 'la anglamlmagan 
intilishlar (tilak, havas) b a ’zan z o 'r xayol surish bilan, ba'zan esa cheksiz orzu bilan 
bog'liq bo'ladi. B a'zan (xayolparast insonlarda) bunday tilak havaslar ko'ngildan 
kechirish orqali orzu (fantaziya) doirasida qolib ketaveradi. Xilma-xil tilak havaslari 
to'lib-toshgan kishilar ham mavjud. Bu kishilar doimo x o ‘rsinadilar, armon qiladilar, 
o'zlarini ham tevarak-atrofdagi kishilami ham tanqid qiladilar. Bu kishilar ko'pincha 
yaxshi orzular qilishadi-yu, am alda kam faoliyat ko'rsatishadi yoki butunlay faoliyat 
ko'rsatishm aydi.
H arak at m otivlari va m o tiv la r k u rash i. 
Kishi biron maqsadni, ayniqsa, shu 
m aqsadga yetish uchun biron y o 'l va usulni tanlar ekan, nega boshqa maqsadni emas, 
xuddi shu maqsadni tanlashi kerak, bu m aqsadga nima uchun boshqa yo 'llar bilan 
emas, balki mana shu y o 'lla r bilan hal etishi kerak degan savolni ko'ngildan 
o'tkazadi. Maqsadni va unga yetish yo'lini tanlash jarayonida unga m a’qul yoki 
nom a’qulligi nuqtai nazaridan baho beriladi.