N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

D in a n iik stereotip
deganda tashqi qavtanlish natijasida hosil qilingan shartli 
reflekslar, nerv bog'lanishlarim ng barqaror tizimi tushuniladi Har turli qiyinchihklar 
va qarshihklarga duch kelishi natijasida dinamik stereotiplam ing «o ‘zganshi» salbiy 
emotsional holatni yuzaga keltiradi. Hissiyot bu uning kechm lishining turli shakllan 
faqat darak vazifasini emas, balki boshqaruvchilik funksiyasim ham bajaiadi. 
Emotsiya harakatlari juda ko 'p tana o'zgarishlar ifodalanadi Odam organizmidagi 
o'zgarishlar 
kechirilayotgan 
hissiyotning 
o b ’ektiv 
ko'rsatkichi 
hisoblanadi. 
Moslashish xarakteriga oid bo'lgan. y a ’ni ovozning o ‘zgarishi, mimika, imo-ishora, 
organizm da sodir bo'ladigan jarayonning qayta o ‘zgarishidan iborat ixtiyorsiz va 
ongli harakatlar psixologiyada emotsional harakatlam ing 
ek sp ressiv tom oni 
deb 
ataladi.
A m b iv a len tlik
- lotincha har tom onlam a kuchga ega m a'nosini anglatib kishining 
bir ob ektning o'zig a nisbatan bir vaqtmng o'zid a paydo bo‘ladigan bir-biriga qarama
- qarshi em otsional irodaviy holatdir.
56

---

H issiy o tn in g n erv -fizio lo g ik asoslari
Hissiyot boshqa ham m a psixik jarayonlar kabi bosh nnya po'sti qism ining 
faoliyati bilan b ogliqdir. Bosh miya hissiyotlarning kuchini va barqarorligini tdora 
qilib turadi. Hissiyotlar boshqa bilish jarayonlaridan farqli bosh miya po'stining 
faoliyatidan tashqari orgam zm ning ichki a ’zolari faoliyati bilan ham bo g ‘liqdir, 
boshqacha qilib aytganda hissiyotlar vegetativ nerv tizim ining faoliyati bilan ham 
bog'liqdir Chunonchi, odam qattiq uyalgan paytida qizarib ketadi, qattiq q o ‘rqqan 
paytida esa rangi o ‘chib, qaltirab ketadi, xattoki odam ning ovozida ham o'zgarish 
paydo bo'ladi. Ana shunday hissiy holat yuz bergan paytda odam ning yuragi tez ura 
boshlaydi, nafas olishi ham tezlashadi.
Demak, odam m a’lum hissiy holatni boshdan kechirayotgan paytda uning qon 
avlamsh tizimi, nafas olish organlari nutq apparatlari ichki sekresiya bezlari ham 
qatnashadi. Masalan, materialm yaxshi bilm aydigan talaba imtihon topshirayotganda 
terlab ketadi, tom og‘iga nim adir tiqihb, gapim gapira olmay qoladi. Odamda qattiq 
qo‘rqish paytida «Yuragi orqaga tortib ketdi», «Sovuq ter bosib ketdi» kabi 
iboralam ing ishlatilishi hissiyot paytida odam ning ichki a'zolarining ishtirok etishidan 
dalolat beradi.