Ботаника ва ўсимликлар физологияси

БОТАНИКА ВА ЎСИМЛИКЛАР ФИЗОЛОГИЯСИ
 
29
ammo eman daraxtida (Quercus pediculata) 2m gacha boradi. Bu traxeyalar 
diametrining kengligi 0,3-0,5mm gacha yetadi. 
Traxeidlar bir hujayrali, urchuqsimon, ikki uchi o‘tkir bo‘lib, traxeyalarga 
nisbatan kaltaroq bo‘ladi. Traxeidlarning tashqi ko‘rinishi ѐg‘ochlik sklerenximasi 
(libriform)ga o‘xshash, biroq ulardan hoshiyali teshiklari bilan farq qiladi. 
Traxeidlarning o‘rtacha uzunligi 1mm, ba’zida undan ham katta bo‘lishi mumkin. 
Ularning uzunligi qarag‘ayda (Pinus sylvestris) 4-7mm gacha, sagovniklarda 
(Sysas) 9,5mm, araukoriyda (Araucaria) 10mm va lotos (Nelubium) o‘simligida 
12sm gacha yetadi. Traxeidlarning diametri 0,08 dan 0,5mm gacha boradi (lotosda). 
Traxeidlar tuzilishi jihatidan traxeyaga o‘xshash bo‘lib, ular ham funksional holatda 
o‘lik hujayralardir. Ularning hujayra po‘sti ham traxeyalar singari bir tekisda 
ѐg‘ochlanmaydi va qalinlashmaydi. Natijada traxeidlarda ham halqasimon, 
spiralsimon, to‘rsimon va shu kabi hujayralarni ko‘ramiz. Traxeidlar asosan ochiq 
urug‘li o‘simliklarda uchrab, ular orqali ham suv va boshqa mineral tuzlar ildizdan 
barggacha ko‘tariladi. Traxeya va traxeidlar poya va ildizga mustahkamlik beruvchi 
mexanik to‘qima vazifasini ham o‘taydilar.

Elaksimon naylar. Bu tirik hujayralarning po‘sti avval yupqa, keyinchalik 
qalinlashadi, lekin ѐg‘ochlanmaydi. Elaksimon naylar orqali bargda tayѐrlangan 
plastik moddalar o‘simliklarning barcha organlariga boradi, ya’ni pastga tushuvchi 
oqim harakatlanadi. 
Bu naylar bir-birlari bilan uzunasiga birlashgan naychasimon hujayralar 
sistemasidan iborat bo‘lib, ularning birlashgan ko‘ndalang to‘siqlarida elakdagiga 
o‘xshash mayda teshiklar bo‘ladi. Shu sababli bu teshiklar elaksimon naylar 
deyiladi. Ikkita elaksimon naylarni birlashtirib turuvchi ko‘ndalang po‘stlarning 
joylari elaksimon maydonlar ѐki teshik maydonlari deyiladi. Elaksimon maydonlari 
bo‘lgan ikkita shunday naylarni biriktirib turuvchi umumiy po‘sti esa elaksimon 
plastinka deyiladi. Xuddi shunga o‘xshash elaksimon plastinkalar hamda oddiy 
poralar bu naylarning ѐn qobiqlarida ham bo‘ladi. Ana shunday elaksimon 
plastinkalarning mavjudligi bu hujayralarni bir-biri bilan uzviy bog‘laydi va ular 
orqali plastik moddalarning o‘tib turishini ta’minlaydi. 

---