Ботаника ва ўсимликлар физологияси

БОТАНИКА ВА ЎСИМЛИКЛАР ФИЗОЛОГИЯСИ
 
27
asosiy to‘qima quyidagi turlarga bo‘linadi: So‘ruvchi parenxima, assimilyatsion 
parenxima ѐki xlorenxima, g‘amlovchi parenxima, suv g‘amlovchi parenxima, 
aerenxima (9-rasm). G‘amlovchi parenxima hujayralarida zahira oziq moddalari 
to‘planadi (kraxmal, aleyron donachalari, moy tomchilari23) (13;15-rasmlar).
 
13-rasm. Ayiqtovon ildizining parenximatik hujayralarida 
to‘plangan kraxmal donachalari. 
 
Mexanik to‘qima. O‘simlik organlari mexanik to‘qima tufayli tashqi muhit ta’siriga 
bardosh bera oladi. Mexanik to‘qima o‘simlik organlaridagi boshqa to‘qimalarni 
birlashtirib turadi. Shu sababli barglar uzilmaydi, novdalar sinmaydi va egilmaydi, 
etli to‘qimalar esa parchalanmaydi. 
Mexanik to‘qimaning uch xili: kollenxima, sklerenxima va skleroid tosh hujayrali 
turlari mavjud. Kollenxima epidermis ostida joylashgan birlamchi po‘stloqning 
parenxima hujayralaridan hosil bo‘ladi. Kollenxima hujayralarining po‘sti hamma 
vaqt ham birday qalinlashmaydi. Ba’zan bu qalinlashish hujayralar burchaklarida 
kuzatiladi va bunday kollenxima burchakli kollenxima deyiladi. Ba’zida esa 
hujayralarning tangental devorlari qalinlashadiyu, radial tomonlari esa yupqaligicha 
qoladi. Bunday holatda ular plastinkali kollenxima hosil qiladi. 
Kollenxima hujayralarining kattaligi 2mm gacha boradi. Kollenxima ikki pallali 
o‘simliklar epidermisining ostida bir ѐki bir necha qator bo‘lib joylashadi. U barg, 
gul va meva bandlarida ham uchraydi. Daraxtsimon o‘simliklarda kollenxima 
ko‘pincha 1-2 yillik novdalaridagi birlamchi po‘stloqda bo‘ladi. Ikkilamchi 
qoplovchi to‘qima - po‘kak hosil bo‘lishi bilan kollenxima o‘z po‘stloq parenximasi 
hujayralari bilan aralashib asta- sekin yo‘qoladi. 
Burchoqdoshlar, qovoqdoshlar, yalpizdoshlar va ziradoshlar oilalarining 
poya qirralari kollenxima hujayralari bilan to‘lgan. Kollenxima hujayralarining 
po‘sti tarkibida sellyuloza bilan birga pektin moddasi ham bor. Shuning uchun unda 
suv ko‘p bo‘ladi. Suvning miqdori kamayishi bilan kollenxima hujayralari 
kichrayadi. 
Sklerenxima mexanik to‘qimasining hujayra po‘sti qalinlashgan va 

---