Ботаника ва ўсимликлар физологияси

---

БОТАНИКА ВА ЎСИМЛИКЛАР ФИЗОЛОГИЯСИ
 
1
1-MAVZU: BOTANIKA FANIGA KIRISH, BOTANIKANING QISHLOQ 
XO‘JALIGIDAGI AHAMIYATI. HUJAYRA TUZILISHI. O’SIMLIKLAR 
TO’QIMALARI.
 
Reja: 
1.
Botanika fanining maqsadi va vazifasi; 
2.
O‘simliklarning oziqlanish xususiyatlari; 
3.
Botanikaning asosiy bo‘limlari; 
4.
Hujayra nazariyasining yaratilishi; 
5.
Botanikaning qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati. 
 
Tayanch iboralar: 
Botanika faniga kirish va uning ahamiyati; o‘simliklarning 
avtotrof va geterotrof usulda oziqlanishi; anatomiya, morfologiya, sistematika, algologiya, 
dendrologiya, mikologiya; hujayrani o‘rganilish tarixi va sitologiya faniga hissa qo‘shgan 
olimlar, eukariot va prokariot hujayralar, o‘simlik hujayralarini o‘rganish uslublari; 
botanikaning agronomiya fani bilan bog‘liqligi va qishloq ho‘jaligidagi o‘rni. 
1.
 
Botanika fanining maqsadi va vazifasi 
Botanika (yunoncha «botane»–o‘t, ko‘kat ma’nolarini anglatadi) o‘simliklarning tuzilishi, 
o‘sish va rivojlanish xususiyatlarini hamda yer yuzida tarqalish qonuniyatlarini o‘rganadi. 
Yozuvchilar kema halokati tufayli orollarga tushib qolgan kishilarning holatini aks ettirish 
uchun kimsasiz orolda yakka holatda o‘suvchi kokos palmasi daraxtini (Cocos nucifera) 
tasvirlashadi. Agar, haqiqatdan ham shunday vaziyat yuzaga kelsa, u holda halokatga 
uchragan kemada tirik qolgan odamlar uchun aynan bu manzara yetarlicha darajada 
muvafaqqiyatli holat sifatida qayd qilinishi mumkin, chunki bu universal tavsifga ega 
bo‘lgan daraxt turi odamning tirik qolishi uchun talab qilinadigan deyarli barcha ehtiѐjlarni 
qondiruvchi manba sifatida xizmat qilishi mumkin. Odatda, bitta kokos palma daraxtida 
har yili o‘rtacha 50–100 donagacha «kokos ѐng‘og‘i» deb nomlanuvchi meva pishib 
yetiladi, uning ichki qismida o‘simliklar olamida nisbatan eng yirik o‘lchamga ega bo‘lgan 
yakka holatdagi urug‘lari joylashadi. Odatda, biz tropik mevalar bilan savdo qiluvchi 
oziq– ovqat do‘konlaridan sotib olishimiz mumkin bo‘lgan kokos ѐng‘og‘i mevasining 
tashqi qobiq qismini yetarlicha darajada qalinlikda olib tashlanadi. Tasavvur qiling, huddi 
tashqi yumshoq meva eti qismi olib tashlangan shaftoli urug‘lari kabi ko‘rinishga kelib 
qoladi. Kokos ѐng‘og‘ini tashqi tomondan o‘rab turuvchi qobiq qismini bir necha oy 
davomida sho‘r suvga solib, yumshatish orqali olib tashlash mumkin. Pishib yetilmagan 
kokos urug‘larining ichki markaziy qismida suyuq holatdagi ozuqaga boy endosperm 
joylashadi. Urug‘lar pishib yetilishi davomida endosperm qismi qattiqlashadi va kokos 
ѐng‘og‘ining o‘ziga xos tarkibiy qismi shakllanadi. Kokos ѐng‘og‘ining ushbu qurigan 
holatdagi eti – «copra» deb nomlanadi va oziq–ovqat mahsuloti sifatida iste’mol qilinishi 
ѐki tarkibidan moy ajratib olish maqsadida foydalanilishi mumkin. Kokos ѐng‘og‘i 
moyidan sovun va boshqa maxsulotlar tayѐrlanadi. Shuningdek, kokos moyi biz har kuni 
kundalik turmushimizda foydalaniluvchi o‘simlik moyidan tayѐrlanuvchi sarѐg‘ turlari 
tarkibida, bundan tashqari pardoz–andoz mahsulotlari, quѐsh nurining kuydiruvchi 
ta’siridan himoyalovchi surtma malhamlar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishda 
foydalaniladi. Garchi, hozirgi vaqtda kokos moyi turli xil mahsulotlar tarkibida 
foydalanilsada, biroq bu moyning kimѐviy tarkibi to‘yingan xossaga egaligi sababli, oziq–

---