Qarshi kurashning

99

---

VII 
bob. MARKAZIY OSIYODAGI BARQARORLIK VA
XAVFSIZLIKKA TAHDID SOLAYOTGAN DINIY EKSTRE­
MISTIK VA TERRORISTIK TASHKILOTLAR
Diniy ekstremizm va terrorizmning mintaqada namoyon bo‘li-
shining o ‘ziga xos xususiyatlari. 
M a’lum ki, XXI asr ibtidosida 
jam iyat barqarorligi, xavfsizligiga tahdidlar m ajmuasida mafkuraviy 
tahdidning tarkibiy qismiga aylangan diniy ekstremizm bosh omil va 
keng qoilanilayotgan uslub sifatida o ‘zini namoyon qilmoqda. Diniy 
ekstrem izm ning Afg‘onistondagi o ‘choqlari asosan yo‘q qilingan 
b o ‘lsa-da, xavf ham on saqlanib qolm oqda. M a’lum doiralar bizga 
q o ‘shni b o 'lg a n ayrim d a v la tla rd a o ‘z «uyalarini» y aratish ga 
urinm oqdalar.
U m um an Markaziy Osiyo mintaqasi, jum ladan, 0 ‘zbekistonda 
bunday tahdidning yuzaga kelishiga quyidagilar sabab b o ‘ldi:
— «perestroyka» davrida nafaqat siyosiy va iqtisodiy inqiroz, balki 
mafkuraviy parokandalik ham yuzaga kelgan edi. Sovet imperiyasi 
barbod b o ‘lgach esa, mafkuraviy bo‘shliq o ‘zining xatarli oqibatlarini 
nam oyon qildi;
— sho‘ro davrida shakllangan SADUM ( 0 ‘rta Osiyo va Qozog‘iston 
musulmonlari diniy boshqarmasi) o ‘zgargan vaziyatga moslasha olmadi. 
U nga yangicha m azm un-m ohiyat bag‘ishlash yo‘lidagi urinishlar 
besamar ketdi. Oxir-oqibatda SADUM parchalanib ketdi va diniy idoralar 
o'rtasidagi hamkorlik aloqalari deyarli barham topdi;
— e ’tiborli diniy ulam olar o ‘rnini soxta «islomchilar» egallashga 
intilishlari va ular tom onidan islom asoslari buzib talqin qilinishi 
boshlandi;
— aholining islom diniga bo'lgan katta qiziqishidan foydalanib, 
xalqaro ekstremistik markazlar tomonidan mintaqada diniy mutaassiblik 
ruhidagi adabiyotlarni tarqatish kengaytirildi;
— din niqobi ostida faoliyat olib boruvchi, aslida ayrim davlatlarning 
g‘arazli geosiyosiy va geostrategik qarashlari natijasi o ‘laroq shakllangan, 
qo‘poruvchilik maqsadini ko'zlagan turli oqim va yo‘nalishlarga mansub 
xorijiy d a’vatchilar mintaqaga o ‘z g‘oyalarini olib kira boshladilar;
— m intaqa davlatlari chegaralarining mustahkam emasligi turli 
ekstremistik kuchlarga narkotrafik, qurol-yarog‘larning noqonuniy savdosi 
orqali moliyaviy imkoniyatlarini mustahkamlab olishga va mintaqa bo‘ylab 
erkin harakat qilishga zamin yaratdi.
Qisqa qilib aytganda, sho‘ro davridan meros bo ‘lib qolgan og‘ir 
ijtimoiy-iqtisodiy m uam m olar yuki yuqorida qayd etilgan sabablar 
bilan qo‘shilib diniy ekstremistik oqimlarning shakllanishi va faollashuviga 
qulaysharoit yaratdi.
100

---

Um um an olganda esa, diniy ekstremizm mintaqada yashirin, ammo 
nisbatan passiv, keyinroq ochiq-oshkora tashviqot va zo'ravonlikka 
asoslangan faol harakatlar, so‘ng unga qarshi qaratilgan chora-tadbirlar 
natijasida yana o‘ta maxfiy ishlash asnosida targibot olib borish va aniq 
qo‘poruvchilik xurujlarini sodir etishdek sifatiy bosqichlarni bosib o'tdi, 
deyish mumkin.