orasidagi z o n a b o'lib, troposferaga o'x shaydi, lekin eng yuqori qism id a suv
bug'lari k a m b o 'lib , gazlar siyraklasha boradi, harorat past b o 'lib , —72 °C
ga yetadi.
Stratosfera a tm osferaning 50—60 k m balandlikkacha b o 'lg a n qismi, u
b u tu n a tm o s fe ra massasining 10 % ni tashkil etadi. Stratosferada havo
siyrak u aso san troposferadagi g azlard an iborat b o 'ls a -d a , lekin u n d a azon
gazining m iqdori ko'p roq. Stratosferaning quyi qismi harorat y ozda ekvator
ustida — 70 °, q u tb la r ustida — 56 0 ga pasayadi, lekin 35—55 k m baland-
likda h a ro ra t ko'tariladi va + 1 0 °C, —35 °C ga yetadi. Bu q a tla m d a tezligi
soatiga 340 k m ga yetadigan s h a m o lla r h a m bo'lib turadi.
S tra to p a u z a stratosfera bilan m ezosfera orasidagi o 'tk in c h i bo'lib, bu
yerda havo siyraklashgan, h a ro ra t esa ko'tarilib 0 "C atrofida bo 'lad i.
3. M ezo sfera a tm o sferan in g 50—60 km dan 80—85 km g a c h a bo'lgan
qismini egallaydi. Bu q a tla m d a h av o bosim i kam , havo Y er yuzasiga nis-
b atan 200 m a r ta siyrak, haro rat esa y a n a past: — 60—80 °C
M e z o p a u z a m ezosfera bilan te rm o s fe ra o'rtasidagi qatlam .
4. T e rm o s fe ra (ionosfera) a tm o sfe ra n in g 8 0 - 8 5 k m d a n 900 km gacha
b o 'lg a n yuqori qismidir, bu qavat h a m asosan m olekula holatidagi azot va
kislo ro d d an iborat. Lekin te r m o s fe ra d a quyosh radiatsiyasining qisqa (0,3
m k h a m kalta) to'lqinli nurlari va ko sm ik nurlar t a ’sirida kislorod va azot
m o lekulalari ato m larg a ajraladi va elek tro n bilan zaryadlanib, ionlashgan
bo'ladi. Bu q a tla m n in g a h a m iy a ti sh u n d a k i, u radio to 'l q in la rin i Yerga bir
n e c h a b o r qaytaradi va radio to 'lq in la rin in g Yer sharini aylanib chiqishga
h a m d a bu to 'lq in la rn i radiostansiyalarning oson qabul qilishiga im kon
beradi. Bu sferada ion k o 'p bo'lganligi u c h u n ionosfera h a m deb ataladi.
lo n o s f e r a d a n balandlashgan sari haro rat orta boradi. A gar 90 km baland-
likda h a r o r a t 90 UC bo 'lsa, 400 k m da kunduzi 2000 ()C , kechasi esa
1500—1900 °C, q uyoshning m in im a l faol yillari esa harorat kunduzi 1200—
1400 °C, kechasi 750—1000 "C g a c h a bo'ladi.
T e r m o p a u z a — bu a tm o sfe ra bilan ekzosfera orasidagi oraliq zonadir.
5. Ekzosfera - a tm osferaning 900 km dan 2 0 0 0 - 3 0 0 0 km gacha bo'lgan
eng yuqori qismi. Bu qavat yaxshi o'rganilm agan. Biroq uchirilgan raketalar,
yo 'ld o sh lard a n olingan m a ’lum otlarga asoslanib, bu sferada harorat 2000"ga
yetsa kerak d e b faraz qilish m u m k in . Atm osfera q u y o sh n in g ultrabinafsha
va qisqa to 'l q in li radiatsiyalarini yutib tu rishidan tashqari, Y e r sharining
iq lim ini vujudga keltiruvchi om ildir.
Do'stlaringiz bilan baham: