Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

N = h \m , 
bu yerda 
A = 8 ,5 106 
ga teng. Bu q o n u n iy a tn i s h u n d a y tu s h u n ti-
rish m u m k in . H a r q an d a y firma o 'z in in g d a ro m a d in i oshirishga intiladi, 
u ta 's ir doirasi va xizm atkorlar sonini oshirishga intiladi, y a ’ni firm alarni 
“tabiiy tanlash sharoitida" mavjud b o 'lg a n “ yirtq ich lar” d e b tu sh u n ish
m u m k in bo'ladi.
Xuddi shu xildagi bog'lanishlarni Trubnikov ja h o n okeani mavjudotlarini 
katta-kichikligi b o 'y ic h a ham a n iq la d i, b u n d a a lo h id a - a lo h id a olingan 
baliqning kattaligi g o 'y o shar vositasida ifodalanadi. O d a m l a r n i n g soniga 
qarab s h a h a rla rn in g taqsim lanishi h a m xuddi shu xildagi sx e m a ta rzid a 
ifodalanishi m u m k in bo'ladi.
Antiilmiy tendensiyalar va zam onaviy dunyoqarashning shakllanishi.
F a n n in g erishgan yutuqlariga q a ra m a y , k o ‘p o d a m l a r o 'z i n i n g ku n d alik
hayotida a n 'a n a v iy qarashlarga asoslangan ho ld a ish k o 'ra d i. In so n u n c h a
o 'z g a rm a g a n d iniy qarashlar, sehrgarlik oldidagi t a ’zim bajo keltirishlar 
jam iyatning fanga ishonchi bilan to 'ldirildi. T ab iatn i xususiy m a q s a d la r
u c h u n foydalanish yo'lidagi to'xtovsiz xohishlar nafaqat ek o lo g ik m u -
v o za n a tn i izdan ch iq a rd i, balki in so n iy a tn in g rivojlanishiga h a m g ‘ov 
b o 'ld i, u c h id a m liro q , q im m a tliro q va so g 'lo m ro q b o 'lg a n ic h a y o 'q . Real 
h ayotda a n 'a n a va o n g sim biozini q a n d a y am alga oshirish m u m k in ?
Karl Y ung o ‘zining “ Ioga va F a r b ’’ asarida g 'a r b d u n y o s id a sharqiy

---

diniy-falsafiy bilim larning kirib kelishi natijasida yuz berg an m a ’naviy 
o 'z g a ris h la r h a q id a fikr yuritadi. Sam arali dalillashtirish o d a m l a r o ‘z his- 
siyotlarini, n a z o ra t qobiliyatlarini saqlash darajasida b o 'lg a n d a g in a t a ’sir 
qiladi. J a m iy a tn in g “ Kritik h a r o r a t i ” yuzaga kelg an d a ja m o a tc h ilik kayfi- 
yati v u lq o n s im o n ruhiy buzilishga olib kelishi m u m k in .
S .P .K a p its a hozirgi d a v m in g krizisi “ hozirgacha a llo m a la r o n g id a pi- 
shib yetilgan, oddiylashgan, h a t t o sotsial rivojlanishning m e x a n ik m odeli 
tufayli y u z a g a c h i q q a n ” d eg an sababni keltiradi. K o ‘p o d a m la r d a bilim 
m e x a n ik t a ’sir shaklida t o ‘xtab qolgan, ular o'z lari u c h u n yangi b o ‘lgan 
hod isalarn i t u s h u n ib yetishni ( k o ‘p in c h a xohishlari b o 'l m a g a n i u c h u n ) 
xohlam aydilar.
Y o m o n qabul qilinadigan yoki n o a n iq a x b o ro tla rn in g k o ‘pligi, o d a t- 
d a , h a r xil a f s o n a l a r n i va a s t a - s e k i n j a m i y a t d a o n g u c h u n e rish ib
b o 'lm a y d ig a n n arsa sifatidagi ish o n c h n in g hosil b o ‘lishini kuchaytiradi.
F .V .V e lic h k o — z a m o n a v iy b ash o ratch ilard an biri, astrologiya hozirgi 
k u n d a d in n in g dinga b o ‘ysunuvchi dogm atizm i bilan fanning sabab-oqibatli 
d o g m a tiz m i o ‘rtasidagi vaziyatni egalladi, deb uqtirib o 'ta d i. Agar ilgari 
g o ro s k o p n i tu zish u c h u n k o 'p m e h n a t va b ilim lar talab qilingan bo'lsa, 
hozirgi k u n d a shaxsiy k o m p y u te r n in g bo'lishi bu ishni a n c h a yengillash- 
tirdi, s h u n in g u c h u n u yoki b u b a sh o ra tn in g t o 'l a q im m a tli b o 'lis h u c h u n
o 't a b ilim d o n b o 'lis h talab qilinadi.
A stro lo g lar am aliy o tid a shu n arsa ayonki, ular g o ro sk o p tuzishgan- 
larida 12 “ o y lik ” (burjli yulduzli) tizim asosida ish k o 'ra d ila r, ushbu t i ­
z im esa e r a m i z d a n oldingi 111 asrda ishlab chiqilgan edi. Lekin b u davr 
ich id a y e rn in g qiyosiy y uza orbitasi boshqa sayyora va yulduzlarga nis- 
b a t a n a n c h a o 'z g a rg a n , e n d i yern in g o 'z o ‘qi atrofida yillik aylanishi 13 xil 
y u ld u z la r orqali am alg a oshiriladi.
Rossiyadagi m a ’naviy va k u u m n i uchinchi m ing yillik arafasida hozircha 
k o ' p d a n - k o ' p antiilm iy va antitexnologik q a ra sh la r va g 'o y a la r to'ldirib 
turibdi. U l a r davlat ijtimoiy o rg a n iz m bilan (L e v ia f a n -T .G o b b s t a ’biri) 
b o g 'liq b o 'l g a n o 'z a r o bir-biri bilan alo q a d o r q o 'r q i n c h tufayli yuzaga 
k e lg a n , u o d a m g a qarshi q a ra tilg a n , o 'zg arish larn i k o 'r a o lm a y d ig a n , 
C h e r n o b i l d a n keyingi o n g yutu q larin i inkor qilishga y o 'n a ltirilg a n “ sovuq 
u r u s h “ d a n yengilish kayfiyati bilan to 'lg a n hissiyotlar m ajm u a sin i o'z iga 
jo qiladi. J a m iy a tn in g krizisi xurofot va g'ayritabiiylikka is h o n c h tarzida 
n a m o y o n b o 'la d i. G 'a y ritab iiy lik m a te m a tik m o d e lla s h d a o 'z aksini topib, 
k o ' p in so n la rg a g o 'y o tab iat va ja m iy a tn in g sirlarini tez o r a d a yechish 
im k o n iy a ti b o r d a y b o 'lib tu y ilish d a h a m n a m o y o n b o 'la d i. Bu yo'n alish 
n a m o y o n d a l a r i d a n biri N . V in n e r “ Biz quloq e sh itm a g a n im koniyatlarga 
e ga b o 'l g a n ijtimoiy k u c h la r o ld id a tu rib m iz ” , d eg an edi.
24

---

Tirik va notirik tabiatdagi ochiq tizimdagi o ‘z - o ‘zidan tashkil etuvchi j a r a ­
yonlar k o ‘rib chiqiladigan bo'lsa entropiyaning kamayishi tuzilm alam ing m os 
holdagi murakkablashuviga, nomutanosiblikning chuqurlashuviga, barqaror- 
sizlikka va tarmoqlanish (bifurkatsiya) ehtimolining kuchayishiga olib keladi.
Tashqi d u n y o t o ‘g ‘risida axborotga ega bo'lish u ning o'zgarishi orqali 
yuz beradi. O lin g an axborot u c h u n t o 'lo v esa, e n tro p iy a n in g oshishiga 
s a b a b c h i b o ' l a d i . O ' t g a n a s r n i n g 2 0 - y i l l a r i d a y o q A . A . B o g d a n o v
(M alinovskiy) o 'z in in g “T ek to lo g iy a” asarida h a r xil tizim lar, tu z ilm a la r 
va u larning evolyutsiyasini ax b o ro t-b o sh q a ru v jarayonlari sifatida ta d q iq
qilgan edi. U tashkiliy jih a td a n m aq sad g a muvofiqlik va m u n o sab atlard ag i 
n o m u ta n o sib lik n i aniqladi, shu j i h a td a n tizim larn in g u m u m iy nazariyasi 
qoidalarini o ld in d a n bashorat qildi. U paytda o 'z - o 'z i n i tashkil qilish j a r a ­
yonlari faqat tirik tabiatga xos d e b hiso b lan ar edi. H o z ir o 'z - o ' z i n i tashkil 
qilish nazariyasi ochiq tizimlardagi h a m m a evolyutsion j a ra y o n la r u c h u n
tegishli d e b tushuniladi. Ilmiy bilim larning o 'zi h a m o c h iq tizim lar q o -
nunlariga m uvofiq tarzd a rivojlanm oqda.
Ja m iy a tn in g o 'zi a xborotlar o q im in in g o 't a ko'pligi tufayli xilm a-xillik 
bilan to 'lib - to s h ib yoki “ a x borotlarning oshiqchaligi krizisi” sifatida tavsi- 
flanadi. Jiddiy ijtimoiy m u a m m o axborotlar qabul qilish darajasining susay- 
ishi h iso b la n a d i. O lin g an a x b o r o tla r va ularni ishlatish im k o n iy a tla ri 
o 'r t a s i d a g i q a r a m a - q a r s h i l i k i n f o r m a t s i o n m a k o n n i ta r t i b g a s o lish n i 
kuchaytiradi. B u n d a b iryo'la ax b o ro tla r m iq d o rin in g yig'ilishi u c h u n y a n ­
gi sifatga, y a ’ni jam iy a tn in g yangi info rm atsio n tu zilm ag a aylanishi u c h u n
asos solinadi.