Say d u lla m irzayev

K a rim o v N a im .
0 ‘z b e k is to n d a a d a b iy h a r a k a tla r . —
« 0 ‘zbekiston adabiyoti va sa n ’ati» gazetasi, 1995-yil, 20-yanvar.
15

---

Shunday qilib, shaxsga sig‘inish mamlakat va xalq hayotiga 
katta ziyon yetkazdi. Jum ladan, adabiyot va san’at rivojiga 
jiddiy halaqit berdi. Biroq bu mash’um davr, umuman olganda, 
taraqqiyotni, ayniqsa, so'z san’ati rivojini to ‘xtatib qo‘ymadi 
va to ‘xtatib q o ‘yolmas ham edi. Bu haqda akadem ik Izzat 
Sulton quyidagi haq gapni yozgan edi: «XX asr murakkab asr 
b o ‘ldi: ikki ja h o n urushi, O k ta b r to ‘n ta rish i va bosh qa 
mamlakatlardagi inqiloblar... Bunday tarixiy davrlar sersaboq 
bo‘ladi. Meningcha, XX asr tajribasidan kelib chiqadigan ikki 
muhim saboq bor:
Birinchi saboq — har qanday sharoitda, davrlar fojialarga 
qanchalik to ‘la b o ‘lmasin, baribir, taraqqiyot to ‘xtamaydi, 
davom etaberadi.
Ikkinchi xulosa shuki, insoniyat taraqqiyotining asosiy shakli 
tadrijiy rivojlanish bo‘lib qoladi»10.
T o‘g‘ri, bu davrda adabiy hayotda ham turli voqealar, har 
xil o ‘zgarishlar yuz berdi. 0 ‘zbekiston Yozuvchilarining birinchi 
(1934), ikkinchi (1939) syezdlari bo‘lib o ‘tdi. Birinchi syezdda 
Rahm at Majidiy «Adabiy harakatni qayta qurish yakunlari va 
respublika yozuvchilarining vazifalari» haqida m a’ruza qildi. 
Shuningdek, Nazir Safarov tashkiliy masalalar xususida, Ziyo 
Said dramaturgiya haqida, Anqaboy esa yosh yozuvchilarning 
ijodi to ‘g‘risida qo‘shimcha m a’ruza qildilar. Syezdda Akmal 
Ikromov nutq so‘zlab, o‘zbek adabiyotining asosiy vazifalarini 
k o ‘rsatib berdi.
0 ‘zbekiston Yozuvchilarining ikkinchi syezdida Eminjon 
A bbosning « 0 ‘zbek adabiyotining vazifalari to ‘g‘risida»gi 
m a’ruzasi, Vohid Zohidovning qo‘shimcha m a’ruzasi tinglandi. 
Bu anjumanda Olim Sharafiddinov «Alisher Navoiy va adabiy 
meros haqida», G ‘afur G ‘ulom « 0 ‘zbek xalq og‘zaki ijodi 
haqida» m a’ruza qildilar. Ikkinchi syezd qizg‘in munozaralar 
va keskin tortishuvlar asosida o ‘tdi. Shunday qilib, 20-30- 
y illard a h a y o t va a d a b iy o td a tu rli xil v o q eala r, o ‘sish- 
o ‘zgarishlar yuz berdi. Biroq bu o ‘sish-o‘zgarishlar osonlikcha 
b o ‘lmadi, adabiyot bir tekisda rivojlanmadi. Chunki, 1917-
10 
Izza t Sulton.
A sr saboqlari. — «O 'zA S», 2001-yil, 1-yanvar.
16

---

yildan keyingi davrda adabiyot kommunistik rejim zug‘umi 
ostida harakat qilishga majbur bo‘ldi.
SH E ’R IY A T
Yangi о‘zbek adabiyoti tarixining bu bosqichida she’riyat 
yetakchi o ‘rinni egallab keldi. Bu hoi she’riyatning mumtoz 
adabiyotda yetakchi b o ‘lganligi a n ’anasining yangi o ‘zbek 
adabiyotida ham davom etishi natijasida sodir b o ‘ldi. Shu 
vajdan ham XX asr o‘zbek adabiyotining ilk sahifalari she’riy 
asarlar, q o ‘shiq va termalar bilan ochilgani tasodifiy emas. 20- 
yillarda Zavqiy, Avaz 0 ‘tar, Miskin, Xislat, Kamiy, Hamza 
Hakimzoda, C ho‘lpon, Fitrat, Abdulla Avloniy, Anvar Otin, 
Tavallo, Nozim axonim, X urshid, M .So‘fizoda, A. Majidiy, 
B ayoniy, F a q iriy , N oqis K a tta q o ‘rg ‘oniy k ab i sh o irla r 
she’riy atd a faollik k o ‘rsatg an lar. U lar davrning dolzarb 
mavzularida she’rlar yozib, erk va ozodlik, vatanparvarlik, 
m a’rifatparvarlik, m aktab-m aorif, axloq-odob haqida ezgu 
fik rlarn i o lg ‘a su rg an lar. Shu ta riq a , m um toz ad ab iy o t 
a n ’analaridan foydalangan holda yangi o ‘zbek she’riyatini 
boshlab berganlar. Hamza Hakimzoda «Turkiston» she’rida:
deya jah o latg a qarshi ilm -m a’rifatni ta rg ‘ib etgan b o ‘lsa, 
Abdulla Avloniy maktab-maorifni ulug‘lab, ilmni har narsadan 
ustun q o ‘yadi:
Hamza, S. Ayniy, C ho‘lpon, Fitrat, A. Avloniy kabi shoirlar