А. Пирматов, С. Л. Матисмаилов, Қ.Ғ

Йигириш машиналарида ипнинг узилиши ва унинг таҳлили 
Машинанинг иш унумини оширишда, ипнинг сифатини яхшилашда 
ва, бинобарин, корхонанинг самарадорлигини оширишда ипнинг 
узилиши асосий омиллардан бири ҳисобланади. Ип қанча кўп узилса, 
ип йигирувчининг меҳнат унумдорлиги камаяди. Бундан ташқари, ип 
қанча кўп узилса, уни улашда ҳосил бўлган тугунча (нотекислик) лар 
шунча кўп бўлади. Шундай қилиб, ипнинг узилиши фақат машинанинг 
иш унуми ва меҳнат унумдорлигига таъсир кўрсатибгина колмасдан, 
балки маҳсулотнинг сифатини ҳам пасайтириб юборади. Бинобарин, 
ипнинг узилишига қарши курашиш ва узилишнинг асосий келиб 
чиқиш сабабларини таҳлил қилиш, шунингдек фан ва техниканинг бу 
соҳада эришган ютуқларини кенг қўллаш лозим. 
Ипнинг узилишини таҳлил қилишда олимларимизнинг фикрича, 
ипнинг узилишини камайтириш ип газлама саноатида меҳнат 
унумдорлигини оширишининг муҳим омилларидан бири ҳисобланади. 

---

272 
Йигирувчининг тахминан 50% иш вақти мана шу узилган ипларни 
улашга кетади.
Ипнинг узилишига асосан қуйидагилар сабаб бўлади: 
1.
Ишлатиладиган хом ашѐ, пахта ва кимѐвий толаларнинг сифати. 
2.
Машинадан 
олинаѐтган 
хомаки 
маҳсулотларнинг 
сифати, 
нотекислиги. 
3.
Машиналарнинг ҳолати ва уларга техник хизмат кўрсатиш 
сифати. 
4.
Корхона цехларидаги температура ва намлик режими. 
5.
Йигирувчи операторнинг малакаси. 
6.
Меҳнат интизоми. 
Кўриниб турибдики, ипнинг узилишига қарши кўрашиш осон эмас. 
Аммо шунга қарамасдан, унга қарши курашиш ва уни камайтириш 
зарур. 
Одатда, ип ингичка жойидан узилади. Бунинг сабаби - ипнинг уша 
узилган жойидаги кўндаланг кесимида толалар сони энг кам. Демак, 
ип мана шу жойидан узилиши шарт. Ипнинг кўндаланг кесимида унинг 
узунлиги бўйича толалар сонининг хар хил бўлиши ипда нотекислик 
борлигини билдиради.
197-расм. Ип узилиш ўзгариш диаграммаси.

---

273 
Нотекислик жуда мураккаб ва 
кўпгина 
омилларга 
боғлиқ 
ҳодисадир. Шундай қилиб, ип 
узилишининг асосий сабабларидан 
бири унинг нотекислиги бўлиб, ип 
узилиш 
ҳодисасини 
янада 
мураккаблаштиради. 
197-расмда 18,5 ва 25 текс 
чизиқли 
зичликдаги 
танда 
ипларининг ҳар хил нотекислиги 
ва 
урчуқларнинг 
ҳар 
хил 
созланганлигидан ип узилишининг 
ўзгаришини 
кўрсатувчи 
диаграмма келтирилган. 197 - 
расмдан 
кўриниб 
турибдики, 
ипнинг нотекислиги, ҳамда урчуқларнинг созланиши ипнинг 
узилишига катта таъсир кўрсатади. Демак, бу омилларга катта аҳамият 
бериш зарур. 
198 - расмда машинанинг ҳолати аъло даражада бўлганида 
урчуқлар бўйича ипнинг узилиш эгри чизиғи кўрсатилган. Ипнинг 
амалий-эмперик узилиш Пуассон қонуниятига асосан назарий узилиш 
эгриланишига яқин ва йигириш жараѐнлари нормал барқарор 
эканлигини кўрсатади.