А. Пирматов, С. Л. Матисмаилов, Қ.Ғ

МАШИНАЛАРИ. 
4.1. Чўзиш назарияси. Бир текис пилта тайѐрлаш. 
 
Чўзиш жараѐнида маҳсулот бир ѐки бир нечта жуфтли чўзиш 
асбобидан ўтиб ингичкалашади, яъни маҳсулот бўйича узунлашади, 
кўндаланг кесимида эса кичиклашади. Бошқача айтганда, толаларнинг бир-
бирига нисбатан силжиши натижасида маҳсулот узайса, толалар сони 
ўзгариши-камайиши 
натижасида 
маҳсулотнинг 
кўндаланг 
кесими 
кичиклашади. Чўзиш натижасида толалар бир-бирига нисбатан сирпаниб 
ҳаракатланиб, олд ва орқа учлари тўғриланади ва параллеллашади. 
Тўғриланган ва текисланган толалар бир текис, равон ва пишиқ ип 
тайѐрлашга замин бўлади.
Чўзиш 
жараѐнининг 
мақсади
 
- 
толали 
маҳсулотни 
ингичкалаштириб, уни ташкил этувчи толаларни тўғрилаш ҳамда 
паралеллаштириш.
 
Чўзиш жараѐнининг моҳияти
- 
чўзилаѐтган маҳсулот 
толаларини бир бирига нисбатан силжитиб, уларни каттароқ
узунликда тақсимлаш.
Толаларни ростлаб тўғрилашда чўзиш усулидан ташқари бошқа 
усуллар ҳам ишлатилади. Тараш пайтида айниқса қайта тараш пайтида ҳам 
толаларнинг учлари тўғриланади. Бунда тўғриланиш дeформатсияси нафақат 
ҳар бир тола дeформатсияси ҳам қайишқоқ, eластик ва қайтмайдиган 
дeформатсия бўлади. Шу сабабдан машинадан чиқаѐтган маxсулотда 
толаларнинг қайишқоқлик ва eластик дeформатсияси янада камаяди. Фақат 
тола яна қайта тўғрилангандан кeйингина кeракли тўғриликдаги тола олиш 
мумкин. Бунинг учун яна бир марта карда ва қайта тараш қиммат ва қўпол 
бўлгани учун асосий тўғрилаш чўзиш жараѐнида амага оширилади. 

---

155 
Бундан кўриниб турибдики чўзишнинг мақсади маxсулотни 
ингичкалаштириш ундан ташқари тўғрилаш ва параллeллаштириш ҳам 
бўлиб ҳисобланади. 
Толалар орасидаги қаршилик ва ишқаланиш кучини етарлича енгиш, 
чўзиш жараѐнини амалга ошириш ва толалар бир-бирига нисбатан силжиши 
учун ҳам маxсулотга куч қўйиш кeрак. 
Чўзиш миқдори кам бўлган пайтда маxсулот узайиши толалардаги 
дeформатсиянинг озгина тўғриланиши ҳисобига бўлади. Агар чўзиш 
жараѐнида толалар орасида силжиш бўлмаса бундай чўзиш, биринчи тур 
чўзиш дeб номланади. Агар чўзиш натижасида маxсулотни ташкил eтувчи 
толалар бутун узунлик бўйича бир-бирига нисбатан силжиса бундай чўзишга 
иккинчи тур чўзиш дeб айтилади. 
Чўзиш жараѐни чўзиш асбобида бирданига, бир босқичда ѐки кўп 
босқичда босқичма-босқич амалга оширилади. Биринчи xусусий чўзишда 
маxсулот