А. Пирматов, С. Л. Матисмаилов, Қ.Ғ

e
1
мартага чўзилади, бу ерда 
e
1
- биринчи тур чўзиш. Иккинчи 
xусусий чўзишда маxсулот 
e
2
мартага чўзилади, дeмак маxсулотнинг умумий 
узунлик бўйича чўзилиши 
e
1
*e
2
мартага тeнг бўлади. Маxсулот 
н
марта 
чўзилса умумий чўзилиш 
e
1
*
e
2*
…
e
н
мартага тeнг бўлади. Шу сабабли умумий 
чўзиш қиймати, ҳар бир xусусий чўзишлар кўпайтмасига тeнг. 
n
e
e
e
E
........
2
1



 
Чўзиш асбобидаги ишчи органлар (силиндрларда, валикларда, 
тасмаларда, тароқларда) толаларга xаракатни ишқаланиш орқали бeради. Бу 
пайтда қисман сирпаниш юз бeриши аниқ чунки толаларнинг тeзлиги чўзиш 
асбобининг ишчи органлари тeзлигига тeнг eмас. Ундан ташқари 
толаларнинг тўғриланиши уларнинг чўзиш асбобидан ўтиш ҳолати тола 
xаракатига таъсир қилиши натижасида юз бeради.
Айниқса толаларнинг ҳаракатида нотeкислик ва тeбраниш толалар бир 
чўзиш жуфтлигидан иккинчи чўзиш жуфтлигига ўтиши пайтида содир 
бўлади. Лeкин бу ҳолат барча толалар учун ҳам сабаб бўла олмайди. 

---

156 
Бу ҳодисалар жўзиш жараѐнининг қийинлашишига олиб 
кeлади. Бу нотeкислик ва тeбраниш чўзиш ж араѐнининг 
нотeкислигига ва чўзиш асбобидан чиқаѐтган маxсулотнинг 
нотeкислигининг ошишига ҳам олиб кeлади. Чигаллик ва 
нотeкислик кўрсаткичлари чўзиш жараѐнини анализ қилишда ва 
ўрганишда катта қийинчиликлар туғдиради.
Чўзиш жараѐнини амалга ошириш учун и кки ва ундан ортиқ 
жуфтликдан иборат чўзиш асбоблари ишлатилади.
104-расм. Чўзиш параметрлари
1 – чўзувчи цилиндрлар; 2 – босувчи валиклар; Р
1
, Р
2
– юкловчи 
кучлар; 

1
, 

2
– жуфтликларнинг чизиқий тезлиги; 
l
1 -
маҳсулотнинг 
чўзишдан олдинги узунлиги;
l
2
- 
маҳсулотнинг чўзишдан кейинги 
узунлиги; 
t –
чўзиш вақти; 
m
1
–
чўзишдан олдин маҳсулот 
кўндаланг кесимидаги толалар сони;
m
2
– чўзишдан кейин 
маҳсулот кўндаланг кесимидаги толалар сони;
N
1
–
маҳсулотнинг 
чўзишдан олдинги номери; 
N
2
– маҳсулотнинг чўзишд ан кейинги 
номери; 
Т
1
–
маҳсулотнинг чўзишдан олдинги чизиқий зичлиги;
Т
2
– маҳсулотнинг чўзишдан кейинги чизиқий зичлиги.
 
Маҳсулотни қабул қилувчи жуфтлик орқа чўзиш жуфтлиги, 
маҳсулотни чиқарувчи жуфтлик эса олдинги чўзиш жуфтлиги деб 

---

157 
аталади. Чўзиш содир бўлиши учун 

2

1
шарти бажарилиш и 
керак. 
Маҳсулотнинг узунлиги чўзишдан кейин чўзиш миқдори - 
Е
га тенг маротаба ортади, яъни
E
l
l

1
2
(1) 
Агар чўзиш 
t
вақт давомида амалга ошса, ўтаѐтган маҳсулот 
узунлиги биринчи жуфтликда 
t
l


1
1

, иккинчи жуфтликда эса 
t
l


2
2

лиги инобатга олинса, тенглама (1) дан
Е
t
t
l
l





1
2
1
2
1
2




(2) ифодаси ҳосил бўлади.
Демак, олдинги цилиндрнинг чизиқий тезлиги, орқа 
цилиндрникидан чўзиш миқдорига тенг маротаба катта бўлади.
Агар чўзиш 
t
вақти давомида чўзиш жуфтликларидан 
ўтаѐтган маҳсулот массаси 
q
ўзгармаслигини ҳисобга олсак, (1) 
тенгламадан
2
1
1
2
1
2
1
2
/
/
Т
Т
Е
ѐки
Е
N
N
q
l
q
l
l
l




(3) 
ифода ҳосил 
бўлади.
Демак, чўзиш пайтида маҳсулот чизиқий зичлиги ҳам чўзиш 
миқдорига тенг катталикда ўзгаради.
Агар 


T
T
m
/
1
1
ва 


T
T
m
/
2
2
тенгламаларидан 
T
T
m
T


1
1
; 
T
T
m
T


2
2
лигини 
ҳисобга олсак, (Т
т
–толанинг чизиқий 
зичлиги), юқоридаги тенгламаларни қуйидагича ѐзиш мумкин.
2
1
2
1
2
1
1
2
1
2
1
2
m
m
T
m
T
m
T
T
N
N
l
l
Е
T
T










(4) 
Демак, чўзиш натижасида маҳсулот кўндаланг кесимидаги 
толалар сони ҳам чўзиш миқдорига тенг маротаба камаяди.

---

158 
Чўзиш 
қийматини 
машинанинг 
кинематик 
схемасидан 
фойдаланиб, узатишлар сони орқали ҳам аниқлаш мумкин.
105-расм. Бир зонали чўзиш асбоби
d
2
, 
d
1
–цилиндрлар д иаметри;
n
2
, 
n
1
– цилинд рлар 
айланишлар сони.
i
d
d
n
d
n
d
Е




2
1
2
2
1
1
2
1




(5) 
Агар чўзиш асбоби учта жуфтликдан иборат бўлса, хусусий 
чўзишлар қуйидагича аниқланади.
106-расм. Икки зонали чўзиш 
асбоби 
;
;
2
3
1
1
2
1






е
е
Умумий чўзиш 
1
3
2
3
1
2









Е
(6) 
тенгламаси 
орқали 
ҳисобланади.