Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

 
Таянч сўзлар: ҳаракат кўникмалари ва малакалари, ҳаракат малакаларини 
ривожлантириш, ўргатиш жараёнининг тузилиши, ўргатиш босқичларининг вазифалари,
дастлабки ўргатиш босқичи, чуқурлаштирилган ўргатиш босқичи, ўрганилган машқларни 
мустахкамлаш ва такомиллаштириш.
 
ТАКРОРЛАШ УЧУН САВОЛЛАР. 
 
1. Жисмоний тарбия жараёнида ўргатишнинг асосий вазифалари ва уларни хал этиш 
йўллари? 
2. Кўникма ва уни амалга ошириш йўллари? 
3. Малакка ва уни амалга ошириш йўллари? 
4. Малаканинг ўзаро ижобий ва салбий алоқаси? 
5. Дастлабки ўргатиш босқич, унинг мақсад вазифалари? 
6. Чуқурлаштирилган ўргатиш, унинг мақсад вазифалари? 
7. Мустахкамлаш ва такомиллаштириш босқич, унинг мақсади, вазифалари? 
 
Адабиётлар:
1. Дарслик А. Д. Новиков, Л. П. Матвеев Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси, 1975 
й. , I том, 138-170 б. 
2. Дарслик Л. П. Матвеев, Теория и методика ФК., 1991й.,114-157 б 
3. Дарслик Б. М. Шиян Теория и методика физвоспитания. М. 1988й., 80-101б. 
4. Журнал. Соғлом авлод учун.1991-1999й.й. 
5. Журнал. Ёш куч. 1991-98й.й. 
6. К.М. Махкамджонов, Х. Туленова. Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси. 
Маърузалар матни ТДПУ, 2001-2002 йй.
7. Р. Саломов Спорт машғулотнинг назарий асослари. 2005 й.
8. А. Адбуллаев, Ш. Хонкелдиев Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси. 2005 й.
 
 
 
Мавзу: КУЧ ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШ МЕТОДИКАСИ. 
 
КУЧ ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШ МЕТОДИКАСИ 
Ҳар бир инсон ҳаёт жараёнида маълум ҳаракат имкониятларига эга бўлади. (Масалан): 
у ёки бу оғирликни кўтаришга: 1000 м.га маълум вақтда югуришга. Бу имкониятлар 
ўзининг айрим спорт ҳаракатларида амалга оширилади. Мисол: Спринтер ва марафон 
югуриш организмдаги ҳар хил сифат ўзгаришларини талаб этади. 
Жисмоний сифатлар деганда биз инсоннинг айрим сифат томонларини тушунамиз. Бу 
сифатлар қуйидагилардан иборат: куч, тезлик, чидамлилик, чаққонлик ва эгилувчанлик. 
Бу сифатлар ҳаракатни бажарганимизда мажмуа ҳолда намоён бўлади. Мисол: 100 м.га 
югуришда тезкорлик, чидамлилик, чаққонлик куч сифатлари намоён бўлади. Лекин 
уларнинг ичида тезкорлик ҳал қилувчи роль ўйнайди. Ҳар бир сифатни тўғри тушуниш ва 
уни тарбиялаш методикасини чуқур ўрганиш учун уларни кўриб чиқишимиз лозим. 
Куч: Кундалик турмушда куч сўзига ҳар хил аҳамият берилади. Куч илмий тушунча 
сифатида имконияти борича аниқ бўлиши керак.
Қуйидаги кучларни фарқ қилиш керак: 
Куч ҳаракатнинг механик характеристикаси сифатида (танага Т масса билан куч таъсир 
этади). 

---

48 
Куч инсонга ҳос бўлган сифат жараёни. Мисол: Спортчининг кучи, ёши ўзгариши билан 
кучи ривожланиб боради, спорт билан шуғулланувчилар кучи спорт билан 
шуғулланмаганларга қараганда кўпроқ бўлади.
Масалан: илмий тадқиқот кўрсаткичлари бўйича мактаб ўқувчиларининг кучларини 
ривожланиши ҳақида баён этиш,мумкин 
Ҳар қандай тушунчани аниқлашнинг усули уни ўлчовда кўрсатишдир. Шундай экан 
инсоннинг куч имкониятлар даражасини биз динамометр каби механикада 
қўлланиладиган асбоблар ёрдамида ўлчаймиз. Инсон кучи деганда биз ташқи қаршиликни 
мускул кучланиши орқали енгиш қобилиятини тушунамиз. Маълумки, мушак қуйидаги 
ҳилларда куч кўрсата олишлари мумкин: 
1.Ўз узунлигини ўзгартирмасдан (статик, изометрик режимида). Мисол: гимнастикада - 
осилиб турган ҳолда бурчак ҳосил қилиши. 
2.Ўз узунлигини қисқартириб (енгувчи, миометрик режим). Мисол: сакрашда - депсиниш, 
ирғитишда - буюмни қўйиб юборишдаги кучланиш. 
3.Ўз узунлигини ўзгартириб (енгилувчи - плиометрик режим). Мисол: бошқанинг 
ёрдамида эгилувчанлик. 
Кучни шароитига қараб ҳосил бўлиши. 
Агар инсон энг юксак мушак кучланиши билан, танага ҳар хил массани ўзгартириб, қатор 
ҳаракатлар бажарса, кучнинг пайдо бўлишлик миқдори ҳар хил бўлади. (Н.Н.Гончаров, 
1952).