Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

BOSH MIYA BO‘LAKLARINI SHIKASTLANISH SINDROMLARI 
1. Roland sohasi zararlansa, ya’ni markaz oldi va orqa pushtalari ixtiyoriy 
harakat va sezgi qarama-qarshi tomonda o‘zgaradi (kamayadi yoki yo‘qoladi). 
Markaz oldi pushtasi shikastlansa, markaziy falaj yoki parez bo‘ladi. Bunda 
ichki kapsula shikastlansa bo‘ladigan falajdan farqi bir qo‘l yoki oyoqda, yoki qo‘l 
bilan oyoqdagi falaj bir xil ko‘rinishda bo‘lmaydi. Bunga sabab markaz oldi 
pushtasida Bets hujayralari siyrak joylashgan, ichki kapsulada esa piramida yo‘li 
zich joylashgan bo‘ladi.
Markaz oldi pushta qitiqlansa bemorda huruj bilan tutadigan mushaklarni 
tonik va klonik qisqarishiga olib keladi.
Markaz orqa pushtani shikastlanishi qarama-qarshi tomonda sezgi 
o‘zgarishiga olib keladi, bunda ko‘pincha yuzaki sezgi kamayadi va yo‘qoladi, 
chuqur sezgi saqlanib qolishi mumkin. 
2. Peshona bo‘lagini zararlanishi esa quyidagi belgilarga olib keladi: agarda 
o‘naqay odamni o‘ng peshona bo‘lagini old qismi shikastlansa ko‘zga yaqqol 
ko‘rinadigan belgilar bo‘lmasligi mumkin. Ikkinchi peshona pushtasi, ya’ni bosh 
va ko‘zni qarama-qarshi tomonga burish markazi zararlansa, qarama-qarshi 
tomonda «qarash» falaji ro‘y beradi. Bu belgi faqat o‘tkir jarohatlarda kam 
muddatga hosil bo‘ladi. Qarama-qarshi tomonda bu markazni zararlanganligi 
natijasida ko‘z olmasini jarohat tomonga buradi. Bu markaz qo‘zg‘atilganda esa 
ko‘z olmasi va boshni bir tomonga vaqti-vaqti bilan burilishi, ya’ni tutqanog‘i yuz 
beradi. Bu tutqanoq ham Djekson tutqanog‘ining bir turi deb hisoblanadi 
(adversiv).
Peshona bo‘lagi zararlansa, bemorda tana ataksiyasi yuz beradi, ya’ni turish 
va yurish buziladi. Bemorlarda falaj bo‘lmasada u vertikal holatda tura olmaydi 
(astaziya), yoki oyoqda zo‘rg‘a turadi, yura olmaydi (abaziya). Peshona bo‘lagini 
yengil zararlanishida bemor yurishda va ko‘tarilishda qiynaladi va qarama-qarshi 
tomonga og‘ib ketadi.
Peshona bo‘lagi zararlansa, ba’zi hollarda «ushlab olish» fenomeni 
kuzatiladi. Bemor qo‘liga predmet (biror narsa) berilsa, u uni qattiq ushlab olib, 
qo‘yib yubormaydi. (Bu refleks normada chaqaloqda uchraydi).
Kam uchraydigan peshona shikastlanish belgisiga yana «qarshilik 
ko‘rsatish» fenomeni kiradi. Bunda vrach bemor tanasini u yoki bu yerini turgan 
holatdan boshqa holatga o‘tkazmoqchi bo‘lsa, antagonist mushaklar qisqarib, 
qarshilik ko‘rsatadi. Bu belgi peshona bo‘lagi ikki tomonlama shikastlansa vujudga 
keladi.

---

 138
Ruhiy o‘zgarishlar miya po‘stlog‘ini har qaysi bo‘lagi shikastlansa, ayniqsa 
bu katta hajmda bo‘lsa yuz beradi. Peshona bo‘lagi zararlanganda esa ko‘proq 
uchraydi va o‘ziga xos kechadi: apatiya, eslashni va diqqatni kamayishi, o‘z holati, 
ya’ni kasaliga to‘g‘ri baho bera olmaslik kabi holatlar yuzaga keladi.
Agarda dominant yarim sharni o‘rta peshona pushtasi zararlansa, motor 
afaziyasi, ya’ni bemorni gapirish qobiliyati-nutqi yo‘qoladi, ammo gapirilgan 
fikrlarni to‘g‘ri tushunadi. Motor afaziyasi ko‘pincha agrafiya ya’ni yoza olmaslik 
bilan kechadi. Bu bilan motor afaziyasi anartriyadan farqlanadi, bunda bemor 
gapira olmasada, yoza oladi. To‘liq bo‘lmagan motor afaziyasida, yoki kasallikni 
tuzalish davrida bemor gapiradi, lekin so‘z boyligi kam bo‘ladi, sekin qiyinchilik 
va hato bilan so‘zlaydi. Ba’zan yengil holatda esa qiynalib, so‘zlashda «qoqiladi», 
bu esa dizartriya yoki soqovlikni eslatadi, shuning uchun ularni farq qila bilish 
kerak.
Agar dominant yarim sharni ikkinchi peshona pushtasini orqa qismini o‘zi 
zararlansa, bunda faqat yozish qiyinlashadi, gapirish uni tushunish, yozilgan 
narsani o‘qish saqlanib koladi. Motor afaziya va agrafiya apraksiyani bir turi 
hisoblanadi.
3. Tepa bo‘lagini zararlanishi asosan sezgini buzilishiga asternognoziya va 
autotopognoziya, ya’ni o‘z tanasini to‘g‘ri farq qila olmaslik yoki qo‘shimcha qo‘l 
yoki oyoqni sezish, ya’ni psevdomeliyaga olib keladi.
Autotopognoziya ko‘pincha anozognoziya bilan, ya’ni o‘z defektini tushinib 
yeta olmaslik bilan birgalikda yuz beradi. Anozognoziya tepa bo‘limi zararlanishi 
natijasida vujudga keladi. Bu holatlar esa ko‘pincha chuqur sezgini buzilishi, falaj 
va ruhiy o‘zgarishlar bilan kechadi.
Chap tepa bo‘lagi ayniqsa burchak ustki pushtasi zararlanganda yana 
apraksiya yuz beradi. Bemor murakkab maqsadga muvofiq bo‘lgan harakatlarni 
bajara olmaydi. Bunda falaj kuzatilmaydi. Kuchli apraksiyada odam o‘rgangan 
harakatlarni va predmetlarni ishlatishni unutadi. Bemor o‘zi kiyina olmaydi. Uni 
o‘zini tutishi o‘zgarishi natijasida, xuddi aqli past odamga o‘xshab qoladi. Chap 
burchak pushtasini zararlanishi aleksiyaga, ya’ni o‘qish qobiliyatini yo‘qolishiga 
va ko‘pincha yozishni ham o‘zgarishiga olib keladi. U yozganda ko‘p xato qiladi, 
so‘zlarni noto‘g‘ri yozadi. Aleksiya esa ko‘rish agnoziyasining turi hisoblanadi.
4. O‘ng chakka bo‘lagini shikastlanishi esa ko‘zga ko‘rinarli belgilarga olib 
kelmaydi va bu yer «soqov» soha deyiladi. Chap chakka bo‘lagini zararlanishi esa 
sensor afaziyasiga, ya’ni gapirilgan gapni tushina bilmaslikka olib keladi. Bemorni 
gapi ham tushunarsiz, xuddi boshqa tildagi nutqqa o‘xshab ketadi.
Chakka bo‘lagi ikki tomondan, yoki bir tomondan chuqur shikastlansa, 
bemorda kvadrant gemianopsiya, ya’ni ko‘ruv maydonini ¼ qismini ko‘ra olmaslik 
vujudga keladi. Bunda ko‘ruv shu’lasi shikastlanadi. Agar chakka bo‘lagi 
qo‘zg‘atilsa, qo‘zg‘atilgan yerga qarab eshitish, hid bilish va ta’m bilish 
gallyusinasiyasi yuz beradi. Agar bu markazlar bir tomonlama zararlansa kasallik 
belgilari kuzatilmaydi, chunki bu analizatorlar har ikki tomon po‘stlog‘i bilan 
bog‘liqdirlar.

---

 139
Pastki tepa va chakka pushtasini orqa qismi shikastlansa, amnestik afaziya, 
ya’ni predmetlarni nomini eslash va aytish qobiliyatini yo‘qotadi, ammo shu 
predmetni nima uchun kerakligi haqida batafsil ma’lumot bera oladi.
5. Ensa bo‘lagi shikastlanishi esa ko‘ruv analizatorini buzilishiga olib keladi. 
Agar pona yoki tilsimon pushtalar alohida shikastlansa kvadrant gemianopsiya, 
yon bo‘lagi diffuz zararlansa gomonim gemianopsiya yuz beradi. Ensa bo‘lagini 
kichik qismi shikastlansa bu har ikki ko‘zni bir tomonda skatomaga olib keladi. 
Ensa bo‘lagini dastlabki zararlanish belgisiga rang ajratishni bilishi kiradi. Shuning 
uchun ko‘ruv maydoni faqat oq rangda emas, balki ko‘k va yashil rangda ham 
tekshirish lozim.
Chap ensa bo‘lagining tashqi yuzasi diffuz zararlangan bemorda ko‘rish 
agnoziyasi yuz beradi. Bunda bemor ko‘r emas, u ko‘radi, lekin ko‘rgan narsasini 
analiz va sintez qila olmaydi, shuning uchun ko‘rgan narsasini farqiga bormaydi. 
Ko‘rish agnoziyasini bir turiga metamorfopsiya kiradi, bunda bemor narsalarni 
shakllarini anglay olmaydi, noto‘g‘ri tasavvur qiladi. Bu o‘zgarish ensa va chakka 
bo‘linmalari orasidagi aloqani buzilishi natijasida ro‘y beradi.