Buyrug‘i maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablarini tasdiqlash haqida

XXII bob. Nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik
1-§. Nutq
234. Quyidagilar 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalarda nutq rivojlanishining
talablari hisoblanadi:
nutqni tinglash va tushuna olish;
so‘zlashish va muloqot yuritishga qodir bo‘lish;
nutq tovush madaniyatini shakllantirish;
so‘z boyligini rivojlantirish;
nutqning grammatik tuzilishini shakllantirish;
bog‘lanishli nutqni shakllantirish.
235. Quyidagilar 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalarda nutq indikatorlari
hisoblanadi:
muloqot qilish, nutqdan o‘z xatti-harakatlarini tartibga solish, o‘zi va o‘z harakatlarini
baholash, o‘zining turli ehtiyojlarini qondirish uchun foydalanish;
uy-ro‘zg‘or buyumlari nomini bilish, tabiat va jamiyat hayotidagi hodisalarni aytib
berish, fe’llardan faol foydalanish;
rasmlarni, uy-ro‘zg‘or buyumlarini ko‘zdan kechirayotganda, ularning nomlari,
vazifalari va ba’zi xususiyatlarini bildiruvchi so‘zlarni to‘g‘ri ishlatish;
nutqda otlarni ko‘plikda to‘g‘ri ishlatish, sifatlarni ot bilan shaxs va sonda moslashtirish,
fe’llarni o‘tgan va kelasi zamonda ishlatish;
o‘yinchoq, buyum va rasm mazmuni bo‘yicha 2-3 ta gap tuza olish;
o‘yinchoqlar, turli buyumlar va fasllar bo‘yicha tasvirlovchi hikoya tuza olish;
buyumlarning (kiyim, idish-tovoq, mebel) nomini, belgisi va vazifalarini aytib,
tarbiyachining savollari va namunalari asosida kichik-kichik tasviriy hikoyalar tuza olish;
yaxshi tanish bo‘lgan ertaklar mazmuni bo‘yicha savollarga javob berish, rasmlarga
qarab ularning asosiy mazmunini ayta olish;
hikoyalarni tinglash va eshitgan, ko‘rganlariga nisbatan o‘z munosabatini bildirish,
qo‘shimcha izohlab berishni so‘rash;
bir necha oddiy gaplardan o‘z bayonlarini shakllantirish;

---

kitobdagi rasmlarga asoslanib, adabiy asarning mazmunini so‘zlab berish;
muhokama qilish va savollar berish;
“r”, “l” kabi ayrim tovushlarni talaffuz etishda ma’lum qiyinchiliklarga uchrashi
mumkinligini hisobga olmaganda ovozli talaffuzni shakllantirish.
236. 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar ta’limiga quyidagicha yondashish lozim:
nutqni rivojlantiruvchi muhit yaratish;
bola bilan nutqni rivojlantiruvchi mashqlarni o‘tkazish, didaktik o‘yinlarni o‘ynash;
bolaga turli rasmlar, albomlarni ko‘rsatish;
bola bilan birga tavsiflovchi hikoyalarni tuzish;
bolaning ertaklarni tinglashini rag‘batlantirish;
bolaning boshqa odamlar bilan rolli o‘yinlar o‘ynashini rag‘batlantirish;
bolaga kitoblarni ovoz chiqarib o‘qib berish;
bolaga ko‘proq qiziqarli va kulgili hikoyalarni aytib berish;
bolaning she’r yodlab olishini rag‘batlantirish;
bolaning yaqin atrofidagi narsalar to‘g‘risida so‘zlab berishini rag‘batlantirish;
bolani imkoniyat bo‘lganda doimo suhbatlarga jalb qilish;
bolani ko‘rgan va eshitganlariga nisbatan o‘z munosabatini bildirish hamda o‘zi
tushungan narsalarni bayon etishga rag‘batlantirish;
bolaga hikoyalar, ertaklarning boshi va eng muhim jihatlarini ajratishga yordam berish.
237. 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bola bilan munosabatlarda quyidagilarga rioya
qilish lozim:
bolaga taqdim etiladigan material uning yosh xususiyatlariga mos kelishi zarur;
bolani so‘zlashishda shoshiltirmaslik;
mazkur yoshda hissiyotlar nutqdan ustun turishi sababli, bola o‘zining nutqdagi bilim
va ko‘nikmalarini namoyish etayotganda, uning qo‘liga biror-bir buyum berish kerak.