Ichki kasallikiar

Siyd ikd a aseton borligi Lange sinam asi yordam ida aniqlanadi.
Dastlab nitroprussid natriyning t o ‘yingan eritmasi tayyorlanadi. 
Buning u c h u n probirkaga distillangan 1—2 ml suv quyilib, ustiga 
nitroprussid natriyning bir necha kristali tashlanadi. S h u n d a n s o ‘ng 
probirka yaxshilab chayqatiladi. Agar kristallar t o ‘la erib ketsa, 
ya n a bir n e c h a kristali tashlanib, ta g ‘in chayqatiladi. Solingan 
kristallar erim ay q o lguncha bu ish takrorlanadi.
Kristallarning erim ay qolishi nitroprussid natriy eritm asining 
t o ‘yinganligini k o ‘rsatadi. S o ‘ng bo sh q a probirkaga 15 ml yangi 
(yaxshilab filtrlangan) siydik quyilib, unga 1 ml m uz sirka kislotasi 
va nitroprussid natriyning t o ‘yingan eritm asidan 5 to m c h i quyiladi, 
s o ‘ng p r o b ir k a d a g i s u y u q lik la r a ra la s h tir ila d i, keyin a m m ia k
probirka devori b o ‘ylab ulaming ustiga q o ‘yiladi. Agar siydikda aseton 
k o ‘p m iqdorda b o ‘lsa, suyuqlik bilan a m m ia k chegarasida binafsha­
rangli halqa hosil b o ‘ladi. Halqa qanchalik tez hosil b o ‘lib, u qancha 
qalin b o ‘lsa, asetonning siydikdagi miqdori shunchalik ko ‘p b o ‘ladi.
Bilirubin va urobilinni aniqlash.
Jigar va o ‘t yoMlari kasalliklarida 
q o n d a bilirubin k o ‘p m iq d o rd a to^planadi va u buyrak orqali siydik 
bilan ajralib chiqa boshlaydi.
Siydikda bilirubin borligini k o ‘p in c h a Rozin sinam asi bilan 
aniqlanadi. Probirkaga 8— 10 ml siydik quyilib, unga yodning 1 % li 
eritm asi yoki Lyugol eritmasi probirka devori b o ‘ylab to m chilab 
q o ‘yiladi. Agar siydikda bilirubin b o ‘lsa, suyuqliklar chegarasida 
tu rg ‘u n yashil halqa hosil b o i a d i .
B a’zi kasalliklarda siydikda urobilin uchraydi. U n i Shlezinger 
reaksiyasi y o rd am id a aniqlash m u m k in . Bu reaksiya quyidagidan 
iborat: siydikdagi urobilinogenni urobilinga aylantirish u c h u n 10 ml 
siydikka y o d n in g de tsin o rm a l eritm a sida n 1 tom c hisi quyiladi, 
so ‘ng b a ro b a r m iq d o rd a 10 % li rux a setatning spirtdagi eritmasi 
q o ‘shilib, ara lash m a filtrlanadi. Agar siydikda urobilin m e ’yor- 
dagidan ko ‘proq b o ‘lsa, filtrat qora fonda k o ‘rilganda yashil fluores- 
sensiya seziladi.
77

---

S iy d ik c h o ‘km alari.
Q isqa vaqt ichida siydikli idish tu b id a
tekshiriladigan c h o ‘km a hosil boMishi m u m k in . Biroq, k o ‘pin ch a
c h o ‘k m ani tez olish u c h u n siydik k onussim on probirkada sentri- 
fugalanadi. Sentrifugalangandan so‘ng c h o ‘km a ustidagi siydik qavati 
asta-sekin t o ‘kib tashlanadi, s o ‘ng pipetka bilan c h o ‘k m a d a n bir 
to m c h i olinib, b u y u m oynasiga q o ‘yiladi va q o p la m a o yna bilan 
berkitiladi. C h o ‘k m a m ikroskop ostida sal kattalashtirilgan holda 
k o ‘riladi. M ikroskop ostida k o ‘rinuvchi c h o ‘k m a tashkil topgan va 
tashkil t o p m a g a n e le m e n t l a r d a n iborat b o ‘ladi. Siydik c h o bk- 
m asining tashkil to p m a g a n elem entlariga turli kristallik va a m o r f
tuzlar kiradi, bularning b a ’zilari n o rd o n reaksiyali siydikda, bosh- 
qalari esa ishqor reaksiyali siydikda uchraydi.
1. N o r d o n siydik c h o ‘km asida uratlar — siydik kislotasi tuzlari 
uchraydi, ular oddiy k o ‘zga pushti rang c h o ‘km a shaklida k o ‘rinadi. 
U ra tla r c h o ‘kmasi siydik uzoq turib qolganda, ayniqsa, sovuqda 
tu rg a n d a hosil b o ‘ladi. Siydik asta-sekin qizdirilganda u ratlar erib 
ketadi. M ikroskop ostida uratlar m ayda pigm entlangan d o n a c h a la r 
sifatida k o ‘rinadi.
Siydik kislotasi c h o ‘k m a d a uratlar bilan yoki ularsiz uchraydi. 
Siydik kislotasi kristallari m ikroskop ostida s a r i q - q o ‘ng ‘irrangli 
ro m b shakliga ega b o ‘ladi. B a’z an ular qayroq tosh, qum so a t, 
bochkaga, bog1 va boshqa shakllarga ega bo'ladi. Bularning barchasi, 
r o m b s im o n kristallar kabi sariq-q o 'n g 'irra n g li bo'ladi.
Kalsiy fosfat kristallari kichik jadval yoki p o n a shakliga egadir. 
U lar k o ‘p in ch a o 'tk ir uchlari bilan o 'rta g a rozetkasim on to'planadi. 
U lar ko ‘p in ch a yakka holda ha m uchraydi.
2. Ishqorli siydik c h o ‘km asida t o 'd a - t o 'd a , rangsiz d o n a c h a la r 
shaklidagi a m o r f fosfatlar ko'rinadi. Tripelfosfatlar u c h , t o 'r t yoki 
oltiburchakli prizm a shakliga ega bo'lib, c h o 'z in c h o q yashik q o p -
qog‘ini eslatadi.
A m m o n iy urat siydik kislotasining ishqorli sharoitda cho'kuvchi 
b irdan bir tuzidir. U n in g s a r i q - q o 'n g i r r a n g l i sh a r shakliga ega 
kristallarida tikanakka o ‘xshash o'sim talari bor. Tashqi ko'rinish 
b o'yicha kuchala mevasini eslatadi.
Kalsiy k orbonat j u d a kam u chrab, 4 —6 ta va u n d a n k o 'p ro q
t o ‘p yoki ikkitadan joylashgan gim nastika toshi shaklida k o ‘rinadi. 
Siydikda faqat patologik holla rda u c hrovchi tashkil b o ‘lm agan 
c h o ‘k m a la rd a n sistin, leysin, tiro z in , xolesterinlarni k o'rsatish 
m u m k in .
78

---

Sistin kristallari m ikroskop ostida t o ‘g ‘ri oltiburchakli rangsiz 
jadvallarni eslatib, bir-biriga keng yuzlari bilan tutashgan b o ‘ladi. 
B a ’z a n alohida kristallar holida h a m joylashadi. Leysin va tirozin 
kristallari, o d a td a , birgalikda uchraydi. Leysin kristallari yaltiroq 
k o ‘n d alang konsentrik n u rla r tarqatuvchi sharlar k o ‘rinishiga ega 
b o i a d i , tirozin kristallari — u z u n yaltiroq igna shaklida b o i i b ,
tu ta m yulduz shaklida t o ‘planadi.
X olesterin siydikda k a m d a n kam uchraydi. U ning kristallari 
ingichka rangsiz, chetlari qirqilgan rom bsim on jadval shaklga egadir. 
Siydikda yog‘ m ayda y o r u g iik n i kuchli sindirish xususiyatiga ega 
b o i g a n s h a r s h a k li d a k o ‘r in a d i. E p ite lia l h u j a y r a la r , ya kka
leykotsitlar, eritrotsitlar, siydik silindrlari, o ‘s m a hujayralar uretral 
iplar, hayvon parazitlari, patogen bakteriyalar, buyrak jo m i, siydik 
y o ‘llari, q o v u q d a yallig‘lanish jarayoni borligini k o ‘rsatadi.
B u yra kla rn in g fu n k s io n a l sinam asi.
B uyraklarni fu n k sio n a l 
tekshirishda b ir q a to r sin a m a la r, m asalan, suyultirish sinamasi 
yoki suv sinam asi tavsiya etilgan. B unda b e m o r qovug‘ini b o ‘shat- 
g a n d a n s o ‘ng, erta bilan n o n u s h ta d a n oldin 30 m in u t davom ida 
1500 ml suv yoki suyuq d a m la n g a n issiq c hoy ichadi. S h u n d a n
so ‘ng 4 soat d a vom ida h a r 30 m in u td a yig‘iladi. S og‘lom buyraklar 
ichilgan suvni ko ‘rsatilgan vaqt ichida siydik bilan chiqarib yuboradi.
K o n se n tra tsio n s in a m a d a yoki quruq ovqat yeyish sinam asida 
ertalab b e m o r qovug‘ini b o ‘sh a tg a n d a n s o ‘ng, bir sutka da vom ida 
o ‘rinda yotib, faqat quruq ta o m iste’m ol qiladi. Siydigi h a r 2 soatda 
yig‘iladi. Sog‘lom o d a m n in g h a r bir idishidagi siydigi oz m iqdorda 
(3 0 —50 ml b o ‘ladi), u n in g so lis h tirm a o g ‘irligi y u q o ri, b a ’zi 
ba n kalarda 1028— 1030 ga yetadi.