|
2.Yunon tarixini davrlashtirish.
Mil.avv. III–II ming yilliklar.
Yunon qabilalari doriylargacha yunon bo‘lmagan
egey yoki Krit-miken davri. Krit – miken jamiyati va madaniyatining gullab-
yashnashi.
Qadimgi Yunoniston tarixini besh davrga bo‘lish mumkin.
1. Mil.avv. XI–IX asrlar – Yunon - doriy qabilalarining ibtidoiy jamoa davri.
Ibtidoiy jamoa munosabatlarining rivojlanishi.
2. Arxaik davr (mil.avv. VIII–VI asrlar). Ibtidoiy jamoa tartiblarining yemirilishi,
yunon polis-davlatlarning shakllanishi, Buyuk yunon kolonizatsiyasi va ilk yunon
tiraniyalari davri.
3. Mil.avv. VI asrning oxiri – mil.avv. V asr. Yunon polislarida
iqtisodiy va madaniy yuksalish. Yunon demokratiyasining rivojlangan
davri. Bu bosqich fanda klassik davr deb nomlanadi.
4. Yunon polis – davlatlarining tushkunlik davri (mil.avv. IV asr).
Bu davrda yunon polislari o‘zaro urushlar girdobida qoldi. Iqtisodiy
ijtimoiy va siyosiy hayot tushkunlikka uchradi.
5. Mil.avv. III asr – mil.avv. I asrlar – Ellin davri. Ahmoniylar
hukmronligidan so‘ng Yunon dunyosi va Old Osiyoda ellin davlatlari va
madaniyati davri. Bu davr oxirida O‘rtayer dengizi, Egey dengizi
havzasini Rim tomonidan sharqda Frot daryosigacha bo‘lgan
hududlarni Parfiya bosib olishi bilan tugadi.
3.Krit-Mikena davri.
Krit-Miken madaniyati ingliz arxeologi Artur Evansning (1851–1941) Krit orolida
olib borgan arxeologik qazishmalari, G. Shliman (1822–1892)ning Kichik Osiyodagi
Hissorlik tepaligida Troya shahri xarobalarini qazib ochishi, Yunoniston janubida
Mikeni va Tirinf shaharlarining arxeologik qazishmalari natijasida fanda ma’lum
bo‘ldi. Artur Evans Krit orolidagi Knoss saroylarini ochib, Kritning afsonaviy
podshosi Minoy nomi bilan atalgan ajoyib Minoy madaniyati manzarasini yaratdi.
Genrix Shliman kambag‘al pastorning o‘g‘li. Non topish uchun kichkina Genrix
do‘konda yugurdak, kemada yunga bo‘lib xizmat qiladi. Og‘ir ahvolga tushganda
sadaqa so‘raydi. Nihoyat Amsterdamdagi savdo uyiga agent bo‘lib ishga kiradi. U
1846-yil firma ishlari bilan Rossiyaga kelib qolib, shu yerda turib qoldi. Qrim urushi
(1853–1856-yillar) davrida rus armiyasi ta’minotchisiga aylanadi. Armiyaga chirigan
charm etik va qog‘oz taglik yetkazib beradi. Urushda rus armiyasi yengildi. Lekin
G.Shliman millionlarni orttirib boyib ketdi. G.Shliman Amerika, Afrika, Hindiston,
Xitoy va Yaponiyaga sayohat qildi. U 1861-yilda 42 yoshida Sarbonna
Universitetining talabasiga aylandi va arxeologiya kursini o‘rgandi.
U bolaligida Gomer poemasida Troya tasvirini o‘qib, uni topib ochishni orzu
qilgan edi. G.Shliman 1870-yil Turkiya hukumatining ruxsati bilan Kichik Osiyoda
qadimgi Troya xarobalari bo‘lgan Hissorlik tepaligini qazishni boshladi. Uch yil
davomida u arxeologik qazishma ishlarini olib bordi. Tepalikda 13 madaniy qatlam
bor edi. Troya qoldiqlarini topishni maqsad qilib qo‘ygan Shliman bu madaniy
qatlamlarni ayovsiz buzib tashladi. U mil.avv. III ming yillikka tegishli qatlamdagi
shaharni Troya ekaniga ishonib, qazishmalar natijasida katta miqdorda tilla buyumlar
topdi. Bu buyumlarni biror-bir muzey sotib olishga qurbi yetmadi. Shliman janubiy
Yunonistonda Mikenini qazib, shaharning mashhur «Sherlar darvozasi» poydevorini
ochdi. Qabrlardan boy tilla topilmalar, Agamemnon qabri hisoblangan qabrni mo‘l-
ko‘l tilla buyumlar bilan topdi. Topilgan katta miqdordagi qadimgi tilla buyumlarni
biror-bir muzey sotib olish imkoniyatiga ega emas edi. U Tirinf va Arxomenda ham
qazish ishlarini olib bordi. G.Shliman topilgan san’at asarlarini ilmiy tadqiq qilib, uch
tilda kitob yozdi. G.Shliman Yevropada mashhur bo‘lib ketdi, qirollar, hatto O.
Bismark ham u bilan yozishmalar olib borishni o‘zi uchun baxt hisobladi. U o‘z
kolleksiyasini Berlin muzeyiga sovg‘a qildi. U Afinaga dafn qilindi.
Artur Evans arxeolog, Oksford muzeyi xodimi, taniqli arxeolog va geolog Jon
Evansning o‘g‘li. U yunonlardan bir necha ming yil oldin bo‘lgan mashhur Krit
sivilizatsiyasini ochdi. Krit madaniyati mil.avv. III ming yillikda sharqdan kelgan xalq
yaratgan ajoyib sivilizatsiya edi. A. Evans 1900-yilda qazishma ishlarini boshladi.
Arxeolog hududi 20 ming kv metrdan ko‘proq bo‘lgan ulkan saroyning qoldiqlarini
ochdi. Saroy bir necha qavatdan iborat bo‘lib, saroyda ajoyib devoriy tasvirlari bo‘lgan
saroy zallari, turar joylar, ustaxonalar, omborlar, yer osti yo‘llari va cho‘milish joylari
mavjud edi. Omborlarda don, moy qoldiqlari bilan ulkan sopol xumlar (pifos) saqlanib
qolgan. Bundan tashqari, katta miqdorda qurol-aslaha, mehnat qurollari, uy-ro‘zg‘or
buyumlari, taqinchoqlar topildi. Noma’lum tilda yozilgan loy taxtachalar yozuvlari
topilib, ularni 50 yil davomida hech kim o‘qiy olmadi. Faqat ingliz olimlari Maykl
Ventris va Jon Chedvik 1953-yilda bu yozuvlarni o‘qishga erishdilar. Evans bilan
birga italyan arxeologlari qadimgi Fest shahri qoldiqlarini ochdilar.
Bundan tashqari, Amorgos, Paros, Sifnos, Siros, Naksos, Tera, Melos kabi Egey
orollaridagi ko‘pgina madaniy yodgorliklar ochildi. Natijada mil.avv. II ming
yillikgacha Sharq xalqlari yaratgan va bu xalqlar yutuqlarini ijodiy o‘zlashtirgan,
yunonlargacha bo‘lgan axeylarning Miken madaniyati deb atalgan madaniyatini yaxlit
ko‘rinishi shakllantirildi.
Qadimda Egey havzasida uch madaniy birlik mavjud bo‘lgan:
1. Eng qadimgi Krit yoki Minoy madaniyati (mil.avv. 3000–1200-yillar, markazi
Krit). 2. Orollardagi Kiklad madaniyati. 3. Bolqon Yunonistonidagi Miken madaniyati.
Do'stlaringiz bilan baham: |
