Ma’ruza: Qadimgi Yunoniston. Mavzuni o‘rganishdan maqsad

---

Ma’ruza: Qadimgi Yunoniston. 

Mavzuni o‘rganishdan maqsad: 
Talabalarga Qadimgi dunyo tarixi”ning 
nazariy-metodologik asoslari,uning maqsad va vazifalari, davrlashtirish va Ibtidoiy 
jamoa tuzumida o`zlashtirma va ishlab chiqaruvchi xo’jaligining paydo bo`lishi va 
rivojlanishi haqida ma’lumot berish
. 
 
Kalit so‘zlar:
ibtidoiy odam podasi, antroposotsiogenez, oykumen, egalitar 
jamiyat, stratifikatsiyalangan jamiyat, Paleoantropologiya, «tarixgacha lgan davr», 
«tarix arafasi», «tarixdan oldingi davr», oykumen, jez va temir asrlari, pleystosen,
golotsen, paleoantropologik davrlashtirish, arxantrop,neoantrop, I.G.Morgan,
yovvoyilik, varvarlik va sivilizatsiya, F.Engels, egalitar (jamoa birdamligi), ibtidoiy
odam podasi, antroposotsiogenez.
 
Asosiy masalalar (Reja): 
1.Geografik o‘rni, tabiiy sharoiti va aholisi, tarixiy asarlar, manbalar, moddiy 
manbalar.
2.Yunon tarixini davrlashtirish.
3.Krit-Mikena davri. 
4.Gomer davri, yunon shahar davlatlari 
5.Buyuk Yunoniston mustamlakachiligi.
 
 
1.Geografik o‘rni, tabiiy sharoiti va aholisi, tarixiy asarlar, manbalar, moddiy 
manbalar.
Yunoniston geografik jihatdan uch qismga bo‘linadi: 1. Fessaliya va Epir, 
shimolda Moli va Pagasey ko‘rfazlari. 2. Janubdan Korinf va Saronika bilan 
cheklangan markaziy qism. 3. Peloponnes yarim orolidan iborat janub. 
Yunonistonning shimoliy qismida Fessaliyani Epirdan Pind tog‘lari zanjiri ajratib 
turadi. Qadimda bu ikki viloyat yunon madaniyatining shakllanishida muhim ahamiyat 
kasb etadi. Chunki bu yerda ilk bor shimoldan janubga tomon yunon qabilalari siljib 
kelgan. 
Fessaliyada qadimgi yunon afsonalari paydo bo‘ldi. Uning janubidagi Sperxa 
daryosi vodiysidagi axey Ftiotidasi axil va mirmidonlar vatani. Fessaliyadan afsonaviy 
Yason uzoq Kolxidaga oltin mo‘yna uchun jo‘nab ketgan. Dodonda Sella kohinlari 
muqaddas dub daraxtining barglarini shitirlashiga qarab fol ochganlar. Epir yunon 
madaniyatiga aloqasi bo‘lmagan yovvoyi o‘lka bo‘lib, uni Markaziy Yunoniston bilan 
faqat xaon, tesprot, moloss va oresta kabi epir qabilalari joylashgan Axeloy daryosi 
bog‘lab turgan.
Fessaliya barcha tomondan tog‘lar bilan o‘ralgan bo‘lib, bu yerdagi ikki tekislikni 
fessaliyalik bosqinchilar ishg‘ol qilganlar. Ular mahalliy aholini qaram penestlarga 
aylantirganlar. Qisman ularni vodiydan tog‘larga siqib chiqarganlar. Fessaliyaning 
g‘arbiy qismida g‘alla va chorvachilik rivojlangan. U yerda qulay qirg‘oq va qo‘ltiqlar 
yo‘q. Shimoliy Yunonistonni Markaziy Yunonistondan dengiz va Oyta tog‘lari orasida 
yotgan Fermopil daryosi ajratib turadi. 

---

Markaziy Yunonistonda kam sonli tog‘lik qabilalar joylashgan. Egey dengizi 
qirg‘og‘ida Evbey oroli qarshisida Opunt lokrlari joylashgan. Mil.avv. V asrda 
afinaliklar uchun lokrlar qoloqlikning namunasi bo‘lgan. Parnas (2450 m) va Kifris 
tog‘larida joylashgan vakiy qabilalari yanada qoloq bo‘lgan. Markaziy Yunoniston 
yo‘lidagi eng muhim joy bu Elateya shahri bo‘lgan. Delfa qadimgi Elladaning diniy 
markazi vazifasini o‘tagan. Parnasdan shimolda Yunonistonning eng kichik viloyati – 
Dorida (185 kv.km) bo‘lgan. Ko‘rinishidan doriylar shu yerda ilk bor o‘rnashganlar. 
Fokidadan g‘arbga Agra, evitan nomidagi illiriya qabilalari yashagan tog‘li va ozroq 
unumdor vodiyga ega bo‘lgan Etoliya viloyati joylashgan. 
Shimolda Epir bilan tutashgan Abrakiy qo‘ltig‘igacha bo‘lgan hudud 
Akarnaniyada illiriya qabilalari yashagan. Janubda 3000 kv. km hududni egallagan 
Beotiya viloyati birdaniga 3 dengiz bilan tutashgan. Poytaxti Fiva bo‘lgan Beotiyada 
g‘allachilik, chorvachilik va baliqchilik kuchli rivojlangan. Beotiyani janubdan 
Kiferon va Parnas tog‘lari o‘rab turadi. Yunonistonning markazida tuprog‘i 
dehqonchilikka noqulay bo‘lgan Attika viloyati joylashgan. Qadimgi Attikada suv 
tanqis bo‘lsa-da, marmar, kumush va zaytun daraxtlariga boy bo‘lgan. 
Afinaning dengiz yo‘lini Salamin oroli to‘sib turadi. Salamin uchun Afina Megara 
va Egina bilan uzoq urush olib borgan. Faqat Eginaning bo‘ysundirilishi Afinaning 
dengiz savdosiga yo‘l ochdi. Korinf va Saronik qo‘ltiqlari orasidagi tog‘lik hududda 
Megara shahri joylashgan. Korinf qo‘ltig‘idan so‘ng Peleponnes yarim oroliga o‘tish 
mumkin. Uning markazida Arkadiya balandligi turadi.
Lakoniya va Messeniya viloyatlari yarimorol g‘arbida joylashgan. Bu viloyatlarda 
g‘alla ekilgan. Messeniyadan shimolda Elida viloyati joylashgan bo‘lib, Alfey va 
Kladey daryolari qo‘shilish joyida har 4 yilda bir marta Olimpiya o‘yinlari 
o‘tkaziladigan Olimpiada shahri joylashgan. Elidadan shimolda Axeya viloyati turadi. 
Yunonistonning iqlimi yumshoq, harorati 16oC ni tashkil etadi. Landshafti 
qadimda hozirgidan farq qilgan. Qalin o‘rmonlar ko‘p bo‘lib, tuproq hozirgidek 
toshloq bo‘lgan. Faqat ozgina yer unumdor bo‘lgan. Mil.avv. VI asrgacha faqat 
bug‘doy va tariq ekilgan. Keyin esa uzum va zaytun bu ekinlarni siqib chiqargan. 
Yunonistonda oltin yo‘q, mis juda ko‘p. Xalkida shahrining nomi ham «mis» 
degan ma’noni bildiradi. Qadimda bu yerdan mis qazib chiqarilgan. Beotiya va 
Lakoniyadan sifati past temir, Tasos va Sifnos orollaridan mil.avv. VIII–VI asrlardan 
kumush qazib olingan. Mil.avv. VI asrdan Lavrion kumush koni ochilgan. Bu 
konlardan olingan daromad mil.avv. V asrda Afinani qudratli flot qurishga va 
Yunonistonda yetakchi shahar-davlatga aylanishi hamda boshqa yunon shahar-
davlatlariga boshchilik qilishiga shart-sharoit yaratgan. Afinada tog‘-konchilik 
sohasida ulkan yutuqlarga erishildi. Konlarning chuqurligi 100 m ga yetgan. Qimmatli 
metallarni qidirib topish san’ati yuqori darajada bo‘lgan. Kulolchilikda yunonlar 
haqiqiy san’atkor bo‘lganlar. Tosh juda yuqori baholangan. Hamma joyda tosh mo‘l-
ko‘l bo‘lgan. Marmarning vatani Pentelikon Afinadan bor-yo‘g‘i 10 km uzoqlikda 
joylashgan. Mashhur Parfenon va Propiley inshootlari pentelikon marmaridan bunyod 
etilgan. 
Egey dengizi havzasida mil.avv. III–II ming yilliklarda yunon bo‘lmagan, kelib 
chiqishi Osiyodan bo‘lgan turli leleglar, pelasg, kariylar joylashgan edi. Mil.avv. II 
ming yillik boshlarida Yunoniston hududiga axey qabilalari paydo bo‘ldi. Axeylar 

---

bilan mahalliy pelasg, kariy va minoylar o‘rtasida murakkab munosabatlar yuzaga 
keladi. Mil.avv. XII asrda Dunay ortidan Bolqon yarim oroliga doriy qabilalarining 
migratsiyasi boshlandi. Mil.avv. II ming yillik oxirida Yunoniston va Egey dengizi 
havzasini egallab oldi. Natijada yangi etnik birlik – ellinlar shakllandi. Ular to‘rt qabila 
guruhidan iborat edi: 
1. Axeylar. Ular tog‘li Arkadiya, Krit oroli va Kichik Osiyoning ba’zi hududlarida 
yashar edilar; 2. Doriylar. Ular Peloponnes yarim orolining katta qismi, Krit va Rodos 
orollari, Kariya va Kichik Osiyoda joylashganlar; 3. Ioniylar. Ular Attika hududi, Egey 
dengizining markaziy orollari va Kichik Osiyodagi Ioniya viloyatini egalladilar; 4. 
Eoliylar. Ular Beotiya, Fessaliya, Etoliya, Lesbos oroli va Kichik Osiyodagi Eolida 
orolini egalladilar. 
Mil.avv. XI–IX asrlarda yunon qabilalarining har bir guruhi o‘z diniy 
dunyoqarashi, o‘z sheva xususiyatlariga ega bo‘lsalar-da, bir tilda so‘zlashib, o‘zlarini 
bir xalq, bir madaniyatga mansub ekanliklarini his qila boshlaganlar.