O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

Meva va sabzavotlarning sifat gradastiyalari. 
Yangi uzilgan meva-sabzavot mahsulotlari sifati bo’yicha standart talabiga javob 
beradigan, standart talabiga javob bermaydigan, ya’ni nostandart va ovqatga ishlatib 
bo’lmaydigan (chiqit) kabi guruhlarga ajratiladi. 
Standart mahsulotlar deb shunday mahsulotlarga aytiladiki, ular hamma ko’rsatkichlari 
bo’yicha amalda qo’llanilayotgan standartlar va texnik shartlar talabiga to’liq javob beradi.
Nostandart mahsulot deb yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan me’yorlardan ko’proq darajada 
nuqsonlari bo’lgan mahsulotlarga aytiladi. Masalan, standart kartoshkalarda 5% gacha mexanik 
jarohatlangan tuganaklar bo’lishiga yo’l qo’yiladi. Agar kartoshka tuganaklarining 5% dan 
ko’prog’i mexanik jarohatlangan bo’lsa, u holda kartoshka massasi nostandart deb topiladi.
Chiqit-standart talabi bo’yicha yo’l qo’yilmaydigan katta nuqsonga ega bo’lib, iste’mol 
qilish inson xayoti uchun xavfli bo’lgan mahsulotdir. Xususan, chirigan meva va sabzavotlarda 
hosil bo’ladigan aflotoksin va mikotoksinlar inson organizmiga zararli ta’sir ko’rsatib, 
kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. 
Aniqlangan katta nuqsonlarni bartaraf etish mumkinligi va mumkin emasligiga qarab esa 
mahsulotni absolyut chiqitlar kabi guruhlarga ajratish mumkin. Agar mahsulotning 50% dan 
kamroq qismi kasallikka chalingan bo’lsa, bu mahsulotni texnik chiqit deb qaralib, meva yoki 
sabzavotning buzilmagan qismini qayta ishlash maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Bir necha tur meva va sabzavotlarning standart mahsuloti tovar navlariga bo’linadi.
Sort – bu ma’lum tur mahsulotlarning bir yoki bir nechta sifat ko’rsatkichlari bo’yicha 
me’yoriy xujjatlarda o’rnatilgan sifat gradastiyasidir. 
Mevalarning tovar navlarini aniqlashda qo’llaniladigan sifat ko’rsatkichlariga ularning 
tashqi ko’rinishi, shakli, rangi, meva boldoqligi, yo’l qo’yiladigan chetlanishlar, kam hollarda 
esa pishganlik darajasi kabi ko’rsatkichlari kiradi. 
Urug’li, danakli, xurma, yong’oq mevalari, uzum, kartoshka, sabzi, lavlagi, karam, 
chakana savdo tarmoqlarida sotiladigan bosh piyozlar tovar navlariga bo’linadi. 
Erta pishar olma, noklar, behi, hamma danakli mevalar, xurma, bodom, yunon yong’og’i, 
uzum, anorlar ikki tovar navlari (1-chi va 2-chi) bo’linadi. Kechpishar olma va nok mevalari esa 
to’rt tovar navlariga (oliy, 1, 2, 3-chi) bo’linadi. 
Urug’li (erta pishar olmadan tashqari) va danakli mevalar botanik navining qimmatligiga 
qarab ikki pomologik navga (1-chi va 2-chi), uzumlar esa uch pomologik navga bo’linadi.