22
ko’rinishi, hidi va ta’mi, pishib etilganligi, eng katta ko’ndalang kesimining diametri,
jarohatlanganlik darajasi kabi ko’rsatkichlariga alohida e’tibor beriladi.
Standart talabi bo’yicha tarvuzlarning tashqi ko’rinishi umumlashgan ko’rsatkich bo’lib,
tarvuzning butunligi, yangiligi, tozaligi, sog’lomligi, shakli, rangi va po’chog’ining yaltiroqligi
bo’yicha aynan shu botanik navga xosligi kabi ko’rsatkichlarni o’z ichiga oladi.
Tarvuzlarning hidi va ta’mi o’ziga xos, begona hidlarsiz va ta’mlarsiz bo’lishi kerak.
Tarvuzlar uchun pishib etilganlik ko’rsatkichi ham eng muhim hisoblanadi. Tarvuzlar
kesib ko’rilganda bo’shliq bo’lmasligi,
eti esa yaxshi etilib pishgan, shirali, sersuv, rangi va
urug’lari aynan shu pomologik navga hos bo’lishi kerak.
Tarvuzlarning katta-kichikligi ham ularning sifatini baholashda aniqlanadigan asosiy
ko’rsatkichlardan hisoblanadi. Mazkur standart talabi bo’yicha tarvuzlarning erta pishar va o’rta
pishar navlarida eng katta ko’ndalang kesimining diametri 13 sm dan, kechpishar navlarida esa
17 sm dan kam bo’lmasligi kerak.
Shuningdek, standart talabi bo’yicha tarvuzlarni yuklash jarayonida bosilib engil jarohat
olgan tarvuzlar bo’lishiga ruxsat etilmaydi. Savdo shaxobchalariga keltirilib iste’molchilarga
sotilayotgan tarvuzlarda esa engil urilgan tarvuzlar miqdori chegaralanmaydi.
Standart talabi bo’yicha ezilgan, yorilgan, bo’shashib qolgan, xom, yoki o’ta pishib
ketgan, kasallangan, zararkunandalar bilan zararlangan, chirigan tarvuzlar sotishga ruxsat
etilmaydi.
Qovun.
Qovun ham tarvuz singari keng tarqalgan poliz ekinidir.
Ularning biokimyoviy
tarkibi ham tarvuzlarning biokimyoviy tarkibiga o’xshaydi. Qovunning mazasi va ayniqsa hidi
xushbo’y, juda yoqimli bo’ladi. Ular yangi uzilgan holida, quritib iste’mol qilinadi. Shuningdek,
qovunlardan sifatli stukatlar va murabbolar ham tayyorlash mumkin.
Qovun navlarining shakli dumaloq, uzunchoq, yapasqi; o’lchami mayda, o’rtacha, yirik;
po’chog’ining tuzilishi silliq, to’rsimon, qirrali; etining tuzilishi qarsillama, qumoq va sertola
bo’lishi mumkin.
Qovun navlari etilish muddatiga qarab handalaklar, yozgi, kuzgi va qishki qovun
navlariga bo’linadi. O’zbekistonda ekiladigan handalaklarga Ko’kcha handalak, Mahalliy sariq
handalak, Bo’rikalla, Ko’k kallapo’sh navlari, yozgi navlariga Oqqovun-557, Oqnovvot,
Aravakash-1219, Ko’kcha-588,
kuzgilariga Sayili, Qo’ybosh, Umrboqi; Qishki navlariga esa
yashil Gulobi, Mahalliy qoraqand, Qo’ybosh kabi navlari kiradi. Qovunning pishib etilganligini
ko’rsatadigan asosiy alomatlari ularning po’chog’ining rangining o’zgarishi va hushbo’y hid
paydo bo’lishi hisoblanadi.
Qovunlar sifati ko’rsatkichi bo’yicha GOST 7178-85 standarti talabiga javob berishi
kerak. Bu standartga asosan qovunlarning sifat tahlilini o’tkazishda ularning tashqi ko’rinishi,
hidi va ta’mi, pishib etilganligi, eng katta ko’ndalang kesimining diametri, jarohatlanganlik
darajasi kabi ko’rsatkichlariga alohida e’tibor beriladi.
Standart talabi bo’yicha qovunlarning tashqi ko’rinishi umumlashgan ko’rsatkich bo’lib,
qovunning butunligi, tozaligi, sog’lomligi, ortiqcha namlikka ega emasligi,
shakli va rangi,
boldoqli yoki boldoqsiz ekanligi kabi ko’rsatkichlarni o’z ichiga oladi.
Qovunlarning hidi va ta’mi o’ziga xos, yoqimli, begona hidlarsiz va ta’mlarsiz bo’lishi
kerak.
Qovunlar uchun ham pishib etilganlik ko’rsatkichi eng muhim hisoblanadi. Shu sababli
bu ko’rsatkich ham standart talabi bo’yicha aniqlanishi zarur bo’lgan ko’rsatichdir. Ertapishar va
o’rtapishar qovun navlarining po’chog’i va eti har xil rangi, qalinligi, zichligi aynan shu navga
xos, urug’ kamerasi etilgan va oson ajraladigan urug’lardan iborat bo’lishi kerak. Kuzgi, qishgi
qovun navlarining pustlog’i va eti esa zich, kamerasi esa yaxshi etilib pishmagan, eti mustahkam
o’rnashib turgan urug’lardan iborat bo’lishi kerak.
Qovunlarning katta-kichikligi ham ularning sifatiga ma’lum darajada ta’sir ko’rsatadi.
Shu sababli bu ko’rsatkich ham standart talabi bo’yicha aniqlanishi zarur bo’lgan ko’rsatkichdir.
Ertapishar qovun navlarining eng katta ko’ndalang kesimining diametri 10 sm dan, dumaloq va
ovalsimon shaklidagi kechpishar navlarida esa eng katta kesimining diametri 10 smdan kam
23
bo’lmasligi kerak. Standart talabi bo’yicha qovunlarning sifatini baholashda ma’lum bir
chetlanishlarga ham ruxsat etiladi.
Mazkur standart talabi bo’yicha tekshirilayotgan qovunlar massasida bosilish natijasida
engil jarohat olgan va o’lchamlari bo’yicha 1sm dan ortiq chetlanishga ega bo’lmagan qovunlar
miqdori 5,0 % gacha bo’lishiga ruxsat etiladi. Shuningdek, ezilgan, yorilgan, qisilib bo’shashib
qolgan qovunlar bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi.
Qovoq.
Qovoqlar ishlatish maqsadiga qarab oshxonabop va emish uchun etishtiriladigan
turlariga bo’linadi. Oshxonabop qovoqlar tarkibida qand (4,5 %), oqsil (1 %), mineral moddalar
(0,6-0,8 %), karotin, S vitamini va pektin moddalari bo’ladi. Qovoqlar qayta ishlash uchun juda
yaxshi xom ashyo hisoblanadi. Ulardan bo’tqa, kotlet, shinni, pastila, qiyom va boshqa
mahsulotlar olishda foydalaniladi.
O’zbekistonda ekiladigan navlariga Ispanskaya 73, Polov kadi, Qashqar qovoq,
Mozolevskaya 10, Vitaminnaya kabi navlarini kiritish mumkin.
Iste’molga mo’ljallangan qovoqlar GOST 7975-68 standarti talabiga javob berishi kerak.
Bu standart talabi bo’yicha qovoqlar yangi, pishib etilgan, butun, sog’lom, toza, kasallanmagan,
shakli va rangi bo’yicha aynan shu botanik navga xos, boldoqli yoki boldoqsiz bo’lishi mumkin.
Qovoqlar massasida shakli bo’yicha malum darajada farq qiladigan qovoqlar bo’lishiga
yo’l qo’yilsada, ammo ular badburush bo’lmasligi lozim.
Qovun va tarvuzlardagi singari qovoq uchun ham xarakterli ko’rsatkichlardan biri
ularning ko’ndalang kesimining diametri hisoblanadi. Bu ko’rsatkich uzunchoq shakldagi
qovoqlarda 12 sm dan, dumaloq va yapasqi shaklidagi qovoqlarda esa 15 sm dan kam
bo’lmasligi kerak. Shuningdek,
mazkur standartda pachaqlangan, ezilgan, yorilgan qovoqlar
sotishga ruxsat etilmasligi ko’rsatib o’tilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: