A. A. Q od irov t ib b iy o t

109

---

Oltinchi qism
X bob
O V R U P O M A M L A K A T L A R ID A 0 ‘R TA A S R
D A V R ID A G I T I B B IY O T
Biz yuqorida 0 ‘rta asrlarda tibbiyot yuksak darajada rivojlangan edi deb 
yozdik. Bu asosan Sharq mamlakatlariga tegishlidir. Ovrupo m am lakatlarida 
ahvol b o sh q a c h a b o ‘lgan. O vrupo o ‘rta asr d avrida, x ususan, u n in g
dastlabk i ikki b o sq ich id a (V—XV asrlar) fan va m ad an iy at soh asid a 
rivojlanish b o ‘lm adi. A ksincha, bu davrda O vrupo m o d d iy va m a ’naviy 
h ayot jih a tid a n tu rg ‘u n lik d avrini b o sh id an k ech irdi. F a n d a sxolastika 
h u k m ro n lik qildi. H a r q anday erk in fikr t a ’qib ostiga olindi. E rkin fikrli 
dahriy lar b ilan , kurashish u c h u n d ah sh atli inkvizitsiya q o ‘llanildi. Ilg‘or 
fikrli fan nam oyandalari o ‘tda kuydirildi. Shuning u ch un dunyoviy bilimlar, 
shu ju m la d a n tib b iy o t ilm i h am u zoq vaqt rivo jlanm ay qoldi.
A m aliy tib b iy o td a afsungarlik, d u o x o n lik va sh am o n lik h u k m surdi. 
L ekin, b u n d a y ch e k in ish d a n so ‘ng tara q q iy o t davri h am yetib keldi. 
X V I—X V II asrlarga kelib, O vru poda iqtisodiy va m ad aniy jo n la n ish yuz 
berdi. T ajriba va k o ‘z d a n kechirishga asoslangan ek sp erim en tal fan tez 
rivojlana boshladi. A yniqsa an iq fan lar — fizika, m atem atik a, m exanika 
k a tta m uvaffaqiyatlarga erishdi. B unday u m u m iy tara q q iy o t ja ra y o n id a
tibbiyot h a m yuksala boshladi. O vrupodagi b u yangi tara q q iy o t davri 
"U y g 'o n ish davri" deb n o m oldi.
UYG‘O N IS H DAVRI TIBBIYOTI
U yg‘on ish davriga kelib, tab iiy fan lar tez rivojlana bo shladi. Bu esa 
o ‘z n a v b a tid a tib b iy o tn i y a n a d a b o y itd i. H a k im la r k a sa llik la rn in g
m o hiyatin i yanada chuq u rro q bilish u ch u n o d am organizm ining tuzilishi 
va u n d a so d ir b o ‘luvchi fiziologik va p ato lo g ik ja ra y o n la rn i an iq lash
m aqsadida anatom ik ham fiziologik tekshirish ishlari olib bora boshladilar. 
B u is h d a u la rg a te x n ik a s o h a s id a q ilin g a n m u h im k a s h fiy o t — 
m ikroskopning k ash f etilishi ju d a q o ‘l keldi.
M ik roskopning k ash f etilish in i g ollandiyallik o lim A n to n i Levenguk 
n o m i b ilan b o g ‘laydilar. A slida esa b irin ch i m ik ro sk op o ta - o ‘g ‘il Y an
110

---

Y an sen lar to m o n id a n k ash f etilgan edi. U m u m an o p tik asbob haq id a 
so ‘z b o ra d ig a n b o ‘lsa, b irin c h i b o ‘lib, o p tik quro l — k o ‘zo yn ak ni arab 
olim i Ib n a l-H a y ta m ishlatgan edi.
A n to n i Levengukning xizm ati sh u n d ak i, u b irin ch i b o ‘lib m ikroskop 
o rq ali tab iatd ag i m av ju d o tlarn i tek sh ira boshladi. X ususan, u suyak 
to ‘qim asi, m uskullar, teri va hayvoniarning boshqa organlarini m ikroskop 
orqali kuzatdi. Q onda eritrositlarni topdi.
L evenguk fanda yangi d u n y o n i — m ikroskop o rqali k o ‘rin adigan 
m ayda jo n z o tla r dunyosini ochdi. U o ‘z tekshirishlarini yakunlab, 1695- 
yilda "T abiat sirlarining ochilishi" n o m li kitob yozdi.
M ikroskopninig kashf etilishi ju d a katta voqea b o ‘ldi. Bu kashfiyotdan 
bosh lab , tab iiy fan lar va tib b iy o t o lam id a yangi davrga q ad a m q o ‘yildi. 
Y angi fa n la r — gistologiya (m ik ro sk o p ik an a to m iy a), b ak teriolo giya, 
m ikrobiologiya, em briologiya kabi fanlar kelib chiqdi. M ikroskop tufayli 
odam organizm ining nozik tuzilishini tekshirish im koniyati paydo b o ‘ldi. 
Y uqum li k asalliklarning sab ab ch ilarin i (m ik ro b larn i) an iqlash m u m k in
b o ‘ldi.
U yg‘onish davrining buyuk m uvaffaqiyatlaridan biri o dam anatom iyasi 
va fiziologiyasi sohalaridagi y u tu q la r b o ‘ldi. U la r m u staqil fan sifatida 
shakllandilar.