A. A. Q od irov t ib b iy o t

XI bob
R U S IY A D A T I B B I Y O T N I N G S H A K L L A N IS H I VA
R I V O J L A N I S H I
Rusiyada uzoq vaqt ilmiy m arkazlar va oily o ‘quv yurtlari b o ‘lmaganligi 
sababli. tibbiyot X V III asrga q ad a r xalq tibbiyoti va d iniy-m istik tibbiyot 
sifatida rivojlandi. Xalq tibbiyoti oilaviy m aqom ga ega edi. Bu kasb oilada 
n asldan -naslga o ‘tib keldi. T abiblik kasbi ayrim sohalarga ixtisoslashgan 
edi. M asalan , xalq tibbiyoti vakillari o rasida shifobaxsh o 'sim lik larn i 
b ilu v c h ila r, c h iq q a n - s in g a n la rn i d a v o lo v c h ila r, o g 'r iq tis h n i o lib
tashlovchilar, k o ‘z kasalliklarini davolovchilar, qovuqdagi toshni chiqarib
120

---

o lu v ch ilar, q o n olu v ch ilar v a d o y a la r b o r edi.T ab ib lik d ip lo m ig a ega 
b o ‘lgan m utaxassislar asosan c h e t ellard an kelgan kishilar edi.
R usiyada tibbiyot ju d a kech shakllandi. Bu shakllanish ikki bosqichni 
bosib o ‘td i. 1) Kiyev R usi davridagi tibb iy o t; 2) M oskva feodal davlati 
davridagi tibbiyot. H a r b ir d avr o ‘z xususiyatiga ega. Bu d avrlarning 
tibbiyoti h am o ‘z xususiyatiga ega.
KIYEV R U SI DAVRIDAGI TIBBIYOT
Kiyev Rusi davrida diplom li hakim lar b o ‘lm agan. Kiyev knyazlari 
saroyida chet ellardan kelgan hakim lar ishlaganlar. Kiyev Russida xristian 
dini qabul qilinib, cherkovlar va rohibxonalar (monastirlar) barpo etilganidan 
so‘ng, u lar huzurida bem or va nogironlam i davolovchi m askanlar paydo 
b o 'la boshladi. Cherkovdagi ruhoniylar (rohiblar, kohinlar) bem orlarni 
parvarish qilish va davolash ishi bilan shug‘ullandilar. Shulardan Agapit ismli 
rohib ayniqsa katta shuhrat qozondi. U ruhoniy b o ‘lishi bilan birga ancha 
bilim don, o ‘qimishli kishi bo‘lgan. U ning tug‘ilgan yili m a’lum em as, vafoti 
1095-yil. Uning qurib qolgan (tabiiy balzamlangan) jasadi hoziigacha saqlanib 
qolgan.
O datda rohibxonalarda bem orlar asosan h ar xil duolar o ‘qish bilan 
davolanadi. Agapit duo o ‘qish bilan biiga turli dori-darm onlam i ham ishlatgan. 
Kiyev R usida knyazlar va badavlat kishilaming qizlariga ham davo ishlari 
bilan sh u g 'u llan ish o d at b o ‘lgan edi. M asalan , rus knyazi V lad im ir 
M onom axning nabirasi Yevpraksiya yaxshigina tabib b o ‘lgan. Yevpraksiya 
Vizantiya shahzodasiga turm ushga chiqqan edi. Vizantiya Sharqiy Rim 
imperiyasining markazi hisoblanardi. Yevpraksiya Vizantiyada yashab lotin 
tilini o ‘rganadi va bu tilda "Alimma" ("Surtmalar") nom li kitob yozadi.
A lim m a 5 qism d an ib o rat b o 'lg a n . B irin ch i q ism da gigiyenaning 
u m um iy qoidalari bayon etilgan, ikkinchi qism oila va b o lalar gigiyenasi 
h am d a h o m ila d o r ayollar gigiyenasiga b ag ‘ishlangan. U c h u n c h i qism
ovqat gigiyenasi haqida. T o 'rtin c h i qism tashqi (teri) kasalliklari va ularni 
davolashg a bag‘ishlangan. B eshinch i qism i ichki kasalliklar va u larn i 
m uolaja qilish haqida.
K iyev R usi tib b iy o ti ta rix in i o 'rg a n is h d a b u m a n b a d a n tash q ari 
ibodatxona yozm alaridan ham foydalash m um kin. Ibodatxona va rohibxona 
yozm alarida h ar xil kasalliklar va ularni davolash bayon etilgan. B ulardan 
tash q ari "R us haqiqati" n o m li hujjat X I asrda Kiyev knyazi to m o n id a n
ch iq arilg an b o ‘lib, u n d a tab ib larn in g h a q -h u q u q la ri va vazifalari q o n u n
jih a tid a n belgilab q o'yilgan.
Rus feodal davlatining ikkinchi davrida Sharqiy-Shim oliy Rusiya paydo 
b o ‘ladi. Bu davlatning poytaxti dastlab S uzdal, s o ‘ng V lad im ir shah rid a 
joylashgan edi. Sharqiy-Shim oliy rus davlati unchalik katta emas. Shuning
121

---

u chun b u yerda m ad an iy hayot h am , tib biyot ham deyarli rivojlanm adi. 
1237— 1238-yillarda m o ‘g ‘u llar Suzdal va V ladim ir sh ah arlarin i bosib 
oldilar. Bu bilan Kiyev rusi davlati o ‘z m ustaqilligini y o ‘qotdi. M o ‘g‘ullar 
rus y erlarida 200 yil h u k m ro n lik qildilar.