Microsoft Word islom hazorasi ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
24
Rasuli akramning yuksak insoniy tabiatli diniy erkinlik to‘g‘risidagi ko‘rsatmalariga u 
zotdan so‘ng xalifalari ham amal qilishdi. Umar ibn Xattob Baytul Maqdisga fotih sifatida 
kirganlarida, u yerning masihiy aholisi shaharda yahudiylar bilan birga yashamasliklarini 
shart qilib qo‘yishganda, bunga rozi bo‘lganliklarini yaxshi bilamiz. U zot «Quddus al-
Kubro» cherkovida ekanliklarida asr namozining vaqti kirib qolganda, u yerda namoz 
o‘qishdan bosh tortdilarki, keyinchalik musulmonlar buni dalil qilib cherkovni masjid qilib 
olmasinlar, deb! 
Misr aholisidan bo‘lgan bir masihiy ayol hazrati Umarga hovlisini Amr ibn Os majburan 
masjidga qo‘shib olganligi haqida shikoyat qildi. U zot Amrdan bu haqda so‘raganlarida, 
shunday javob oldilar: musulmonlar ko‘payib, masjid ularga torlik qilib qoldi. Masjid 
yonida esa bu xotinning hovlisi bo‘lgan. Amr uning hovlisiga bir miqdor pul taklif 
qiladilar. Pul miqdorini qanchalik ko‘paytirmasinlar, xotin baribir rozi bo‘lmaydi. Bu hol 
Amrni hovlini buzib, masjidga qo‘shib olishga majbur etadi. Hovlining puli esa xotin 
qachon xohlasa, oladigan qilib, Baytul-molga qo‘yildi. Amr qilgan ishlarida uzrli bo‘lgan 
bu holat hozirgi qonunlarimizda ham joiz, deb bilingani holda Umar uning bu ishlaridan 
rozi bo‘lmaydilar va Amrga masjidning yangi binosini buzishga va xotinga hovlisi oldin 
qanday bo‘lsa, shunday topshirishga buyuradilar! 
Diniy erkinlik ko‘rinishlaridan yana biri barhayot hazora soyasida masjidlar kanisalar 
bilan yonma-yon bo‘lishidir. Kanisalardagi din kishilariga diniy va kanisiy ishlarining 
barchasida raiyatlari ustidan to‘liq hokimiyat berib qo‘yilgandi. Davlat bu ishlarda ularga 
aralashmasdi, balki mazhablari o‘rtasidagi ixtilofli masalalarini hal qilib berishgagina 
qo‘shilar va ular o‘rtasida insof bilan hukm etardi. Rum hukmronligi davrida Malkoniylar 
Misr qibtlarini quvg‘in qilib, kanisalarini tortib olishardi. Musulmonlar Misrni fath etgach, 
qibtlarga kanisalarini qaytarib olib berishdi. Shundan so‘ng qibtlar Malkoniylarning arab 
fathidan oldingi qilmishlari uchun intiqom olib, o‘zlaridan keta boshlashdi. Ular buni 
Horun ar-Rashidga shikoyat qilishganda, u qibtlar Misrda egallab olgan kanisalarni 
qaytarib olishga amr etdi. Malkoniylarning patriarxi murojaat qilgandan keyin ular 
Malkoniylarga qaytarib berildi. 
Sulton Muhammad Fotihning butun Sharqda pravoslav patriarxiyasi qarorgohi bo‘lgan 
Qustantiniyani egallab olgandagi ko‘rinishni hech kim unutmagan bo‘lsa kerak. U o‘sha 
kunda barchasi nasroniy bo‘lgan aholiga mollarida, jonlarida, e’tiqodlarida, cherkov va 
xochlarida omonda ekanliklarini e’lon etdi va ularni askarlikka olinishdan ozod qildi. 
Raislariga esa qonunchilik va qavmlari orasida chiqadigan turli da’volarni davlatning 
aralashuvisiz hal qilish huquqini berdi. Qustantiniya aholisi bunda vizantiyaliklar 
zamonida ko‘rgan muomala bilan Sulton Muhammad Fotih tomonidan ko‘rgan muomala 
o‘rtasida katta farq sezganlar. Chunki vizantiyaliklar ularning mazhabiy ixtiloflariga 
aralashar, kanisalarini boshqa kanisalarga tobe’ bo‘lishini afzal ko‘rishardi. 
Qustantiniyaliklar millatdoshlari bo‘lgan hokimlar zamonida ham ko‘rmagan bunday diniy 
erkinlikdan xursand bo‘ldilar. Hatto, Rum patriarxiga sulton tomonidan hukumat ichra 
hukumatga o‘xshash huquqlar berib qo‘yildi va uning jamoasi yaqin besh yuz yil 
yaxshilikda hayot ko‘rdi. Ular amalda mustaqil edilar, mustaqilliklariga na qo‘shin va na 
mol rahna sola olardi.
Diniy erkinlik ko‘rinishlaridan yana biri – islomiy fathlar vaqtida ko‘pchilik kanisalarda 
bir paytning o‘zida musulmonlar ham, masihiylar ham ibodat qilishidir! Payg‘ambarning 
(s.a.v.) Najron nasorolariga musulmonlarning yonida ibodat qilishga qanday ruxsat 

---

Islom hazorasi. Ahmad Muhammad